Гималай тауы қалай пайда болды

Гималай тауы – әлемдегі ең биік әрі таңғажайып таулы аймақтардың бірі. Бұл тау жүйесі Оңтүстік Азияның бірнеше елдерін қамтиды: Үндістан, Непал, Бутан, Пәкістан және Қытай. Гималай тауының биіктігі мен алыптығы оны Жер бетіндегі ең әсерлі табиғи құбылыстардың қатарына қосады. Бірақ бұл тау жүйесі қалай пайда болды? Осы сұраққа жауап беру үшін біз геологиялық, тектоникалық және тарихи тұрғыдан қарастырайық.

Гималай тауының геологиялық пайда болуы

Гималай тауының қалыптасуы 50-70 миллион жыл бұрын басталған. Бұл үдеріс Жер тарихындағы ең ірі геологиялық қозғалыстардың бірімен байланысты. Көптеген миллиондаған жылдар бойы қазіргі Үндістан орналасқан аймақ Лавразия мен Гондвана суперконтиненттерінің құрамында болған. Болжам бойынша, шамамен 100 миллион жыл бұрын Үнді плитасы Гондванадан бөлініп, солтүстік бағытта жылжи бастады.

Үнді плитасы жылына орта есеппен 15 сантиметр жылдамдықпен солтүстікке қарай жылжыды. Шамамен 50 миллион жыл бұрын бұл плита Еуразия плитасымен соқтығысты. Бұл тектоникалық соқтығысу өте күшті болғандықтан, екі плитаның шеткі аймақтары бір-біріне итеріліп, қатпарланып, қазіргі Гималай тау жүйесі түзіле бастады.

Плиталардың қозғалысы және Гималайдың өсуі

Гималай тауы әлі күнге дейін өсіп келеді. Жыл сайын бұл тау жүйесі шамамен 5-6 миллиметрге көтеріледі. Бұл Үнді плитасы мен Еуразия плитасы арасындағы үздіксіз қозғалыстың нәтижесі. Жер сілкіністерінің жиі болуы да осы тектоникалық қозғалыстардың бір белгісі болып табылады.

Бұл үдеріс тек қана Гималайды емес, сонымен қатар Тибет үстіртін де қалыптастырады. Гималайдың пайда болуы Жер бетінің рельефін түбегейлі өзгертіп, климаттық жағдайларға да әсер етті. Бұл тау жүйесі Үнді мұхитынан келетін ылғалды ауа массаларын бөгеп, Орталық Азияның құрғақ климатын қалыптастыруға ықпал етті.

Гималай тауының ерекшеліктері

Гималай тауы көптеген табиғи ерекшеліктерімен танымал:

• Эверест (Джомолунгма) – әлемдегі ең биік шың (8848,86 м).
• Бұл аймақта 100-ден астам шыңдар 7000 метрден жоғары.
• Гималайда мұздықтар көп, олар Оңтүстік Азияның су ресурстары үшін маңызды рөл атқарады.
• Мұнда әртүрлі климаттық аймақтар бар: тропикалық ормандардан бастап, мәңгілік қар басқан шыңдарға дейін.

Гималайдың экологиялық маңызы

Гималай тек қана геологиялық құбылыс емес, ол сондай-ақ әлемдегі ең маңызды экожүйелердің бірі. Бұл жерде сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктер мекендейді. Гималайда Қызыл кітапқа енген қар барысы, Гималай аюы, Тибет түлкісі сияқты жануарлар кездеседі.

Сонымен қатар, бұл тау жүйесі көптеген өзендердің бастауы болып табылады. Ганг, Инд, Брахмапутра өзендері Гималай мұздықтарынан қоректенеді. Бұл өзендер миллиардтаған адамның тіршілігі үшін маңызды су ресурсы болып табылады.