Адам қалай жаратылды – діни, ғылыми және мифологиялық көзқарастар
Адамзаттың жаратылысы – ғасырлар бойы ойшылдарды, ғалымдарды, діни қайраткерлерді және философтарды толғандырып келе жатқан күрделі әрі маңызды сұрақтардың бірі. Әр мәдениет, дін және ғылым бұл сұраққа әртүрлі жауап береді. Адам қалай жаратылды? деген сұрақтың жауабын түсіну үшін біз негізгі көзқарастарды қарастырайық.
Діни көзқарастар
Көптеген әлемдік діндер адам жаратылысы туралы өзіндік түсіндірмелер ұсынады.
- Ислам діні бойынша, адамды Алла Тағала жаратты. Құранда Алла Адамды балшықтан жаратқаны айтылған. Алғашқы адам – Адам ата, кейін оның қабырғасынан Хауа ана жаратылды. Осылайша, адамзаттың алғашқы жұбы пайда болды.
- Христиандық пен иудаизм да осыған ұқсас көзқарасты ұстанады. Киелі кітапта (Библия) Құдай Адамды топырақтан жаратып, оған жан бітіргені айтылады. Кейін Хауа ана Адамның қабырғасынан жаратылған.
- Буддизм және басқа шығыс діндері адамзаттың пайда болуын табиғат заңдарымен байланыстырып, қайта туылу мен карма ұғымдары арқылы түсіндіреді.
Ғылыми көзқарастар
Ғылым бұл сұраққа діни түсіндірмелерден бөлек жауап береді. Қазіргі заманғы антропология, биология және генетика салалары адамзаттың эволюциясы туралы кең түсінік береді.
Эволюциялық теория
19-ғасырда Чарльз Дарвин «Түрлердің шығу тегі» атты еңбегінде тірі организмдердің ұзақ уақыттық эволюция арқылы дамығанын ұсынды. Бұл теорияға сәйкес:
- Адамның ата-бабалары миллиондаған жылдар бойы өзгеріске ұшырап, гоминидтер деп аталатын адам тәрізді маймылдардан дамыған.
- Генетикалық зерттеулер көрсеткендей, қазіргі адамның (Homo sapiens) арғы аталары шамамен 300 000 жыл бұрын Африкада пайда болған.
- Алғашқы адамдар аңшылықпен, терімшілікпен айналысып, біртіндеп күрделі қоғам құра бастады.
Бұл теорияны көптеген археологиялық және палеонтологиялық зерттеулер растайды. Фоссилдер, яғни қазбадан табылған сүйектер мен тас құралдар, адамның эволюциясы қалай жүргенін дәлелдеуге көмектеседі.
Мифология және аңыздар
Әр халықтың өз мифтері мен аңыздары бар. Мысалы:
- Қазақ мифологиясында адамды Жаратушы топырақтан жаратты, кейін оған жан үрледі деген аңыздар кездеседі.
- Ежелгі грек мифологиясында Прометей саздан адам мүсінін жасап, оған өмір сыйлаған.
- Қытай мифтерінде әйел құдай Нюйва адамдарды балшықтан жасағаны айтылады.
Бұл аңыздар әртүрлі болғанымен, олардың көпшілігі адамның табиғатпен тығыз байланысын көрсетеді.
Адамның саналы тіршілік иесі ретінде қалыптасуы
Ғалымдар адамның саналы тіршілік иесі ретінде ерекшеленуінің бірнеше маңызды факторларын атап көрсетеді:
- Тілдің пайда болуы – адамдар бір-бірімен қарым-қатынас жасап, білім мен тәжірибені ұрпақтан-ұрпаққа жеткізе бастады.
- Еңбек құралдарын жасау – ежелгі адамдар тас құралдарын қолданып, кейін металлургияны меңгерді.
- Қоғамдасу және әлеуметтік құрылым – адамдар бірігіп өмір сүріп, алғашқы қауымдық қоғамнан бастап қазіргі өркениетке дейін дамыды.
- Өзіндік сана мен мәдениет – адам тек табиғи қажеттіліктермен шектелмей, өнер, дін, ғылым сияқты абстрактілі ұғымдарды қалыптастырды.
