Табиғаттың мінезі: Табиғи апаттар қалай пайда болады?

Табиғат – адамзат өмірінің ажырамас бөлігі. Ол кейде мейірімді, тыныш әрі жылы, ал кейде ашулы, сұрапыл әрі қаһарлы болып келеді. Көптеген жылдар бойы адамзат табиғаттың қыр-сырын түсінуге тырысты, бірақ оның мінезін толықтай болжап білу мүмкін емес. Табиғаттың ашуын біз қандай құбылыстар арқылы байқаймыз? Оның себебі неде?

Табиғаттың ашулы мінезін көрсететін құбылыстар

Табиғат кейде адамдарды өзінің тосын мінезімен таңғалдырса, кейде оларды қорқыта алады. Оның ашуланған кезі көбіне климаттық өзгерістермен, табиғи апаттармен және түрлі метеорологиялық құбылыстармен байланысты.

1. Дүлей дауылдар мен құйындар

Күшті желдер мен дауылдар – табиғаттың ашуының айқын белгісі. Әсіресе торнадо мен тайфундар жер бетіндегі ең қауіпті метеорологиялық құбылыстардың бірі болып саналады. Олар секундына жүздеген метрге жететін жылдамдықпен соғып, бәрін қиратып өтеді.

• Қатты желдер мен дауылдар көбіне мұхит аймақтарында пайда болады.
• Олар үйлерді, көпірлерді қиратып, су тасқындарына себеп болады.
• Құйындар көбіне жазық жерлерде пайда болып, айналасындағы барлық заттарды өзімен бірге көтеріп әкетеді.

2. Жанартаулардың атқылауы

Жер астындағы магмалық белсенділіктің күшеюі жанартаулардың атқылауына әкеледі. Бұл құбылыс көбіне Тынық мұхитының “Отты сақинасы” деп аталатын аймағында жиі кездеседі.

• Жанартау атқылауы ауаға улы газдар мен күл шығарып, экологиялық апаттарға әкелуі мүмкін.
• Лаваның ағысы елді мекендерді, ормандарды, жолдарды жойып жіберуі мүмкін.
• Атмосфераға көтерілген күл күн сәулесін жауып, ауа райының күрт өзгеруіне себеп болады.

3. Жер сілкінісі

Жер сілкінісі – табиғаттың ең қауіпті мінездерінің бірі. Ол жер астындағы тектоникалық плиталардың қозғалысынан пайда болады.

• Күшті жер сілкіністері ғимараттарды қиратып, мыңдаған адамның өмірін қиюы мүмкін.
• Кейбір жер сілкіністері цунамилерді тудырады, бұл өз кезегінде одан да үлкен апаттарға әкелуі мүмкін.
• Соңғы жылдары Жапония, Индонезия, Түркия және Калифорния сияқты аймақтарда жер сілкіністері жиі тіркелуде.

4. Су тасқындары мен сел апаттары

Табиғат кейде жауын-шашынды шектен тыс мөлшерде жаудырып, су тасқындары мен селдерді тудырады.

• Көп мөлшерде жауған жаңбыр өзендердің арнасынан асып, ауыл-аймақтарды су басуына себеп болады.
• Таулы аймақтарда жауған жаңбыр сел тасқындарын тудырып, үйлерді, жолдарды, көпірлерді шайып кетеді.
• Тропикалық аймақтардағы муссондық жауындар әсіресе қауіпті.

5. Орман өрттері

Кейде табиғат өзінің ашуын орман өрті арқылы көрсетеді.

• Орман өрттері құрғақшылық пен жоғары температураның салдарынан пайда болады.
• Желдің күшімен олар үлкен аумақтарды қамтып, мыңдаған гектар ормандарды жойып жіберуі мүмкін.
• Орман өрттері көбіне АҚШ, Австралия, Ресей және Канада сияқты орманды аймақтарда жиі кездеседі.

Табиғаттың ашуын тудыратын себептер

Табиғи апаттардың көпшілігі табиғаттың қалыпты процестері болып саналады. Алайда, соңғы жылдары адамдардың қоршаған ортаға әсері табиғаттың мінезін одан әрі қаталдата түсті.

• Климаттың өзгеруі: Парниктік газдардың шамадан тыс бөлінуі ауа температурасының көтерілуіне және климаттық өзгерістерге әкелді.
• Орман алқаптарының азаюы: Ағаштарды жаппай кесу табиғи тепе-теңдікті бұзады, бұл жауын-шашын мөлшерінің өзгеруіне және құрғақшылыққа себеп болады.
• Қоршаған ортаның ластануы: Өзендер мен мұхиттарға тасталған қалдықтар экожүйелердің бұзылуына әкеледі.
• Қалалардың шамадан тыс дамуы: Урбанизация жердің табиғи құрылымын өзгертіп, су тасқындары мен басқа да табиғи апаттардың жиілеуіне әсер етеді.

Табиғаттың ашуынан қалай сақтануға болады?

Адамзат табиғаттың қаһарынан толықтай қорғана алмайды, бірақ қауіпсіздік шараларын қолдану арқылы оның әсерін азайтуға болады.

1. Метеорологиялық бақылауларды мұқият қадағалау: Алдын ала ескертулер табиғи апаттарға дайындалуға мүмкіндік береді.
2. Табиғи апаттар кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау: Мысалы, жер сілкінісі кезінде ғимараттардың берік құрылысын салу, дауыл кезінде қауіпсіз жерлерге жасырыну маңызды.
3. Экологиялық таза өмір салтын ұстану: Климаттың өзгеруін баяулату үшін көмірқышқыл газының шығарылуын азайту, ормандарды сақтау қажет.
4. Апаттарға дайындық: Су тасқыны немесе жер сілкінісі қаупі бар аймақтарда эвакуациялық жоспарлар болуы тиіс.