Қалай сұрағы қандай сөз табы? Толық түсіндірме
Тіл білімінде сұрақ сөздері ерекше орын алады. Олар сөйлемдегі мағыналық рөлін айқындап, байланыстарды реттейді. Қазақ тілінде «қалай» сұрағы жиі қолданылатын сұрақтық мәні бар сөздердің бірі. «Қалай» сұрағы қандай сөз табы? деген сұрақтың жауабын түсіну үшін алдымен сұрақ сөздерінің грамматикалық ерекшеліктеріне, олардың сөйлемдегі қызметіне назар аудару қажет.
«Қалай» сұрағының мағынасы және қолданылуы
«Қалай» сөзі қазақ тілінде кең таралған сұрау есімдіктерінің қатарына жатады. Ол көбінесе әрекеттің, белгінің немесе сапаның жүзеге асу жолын, тәсілін сұрау үшін қолданылады. Бұл сөз келесі жағдайларда кездеседі:
- Әрекеттің жүзеге асу жолын көрсету:
Сен бұл мәселені қалай шештің? - Заттың күйі мен қасиетін сипаттау:
Бүгін ауа райы қалай? - Жағдайдың өзгеруін анықтау:
Сен өзіңді қалай сезініп тұрсың?
Осы сөйлемдерден байқағанымыздай, «қалай» негізінен етістікпен байланысып, қимылдың орындалу тәсілін нақтылайды. Бұл оның грамматикалық тұрғыдан қай сөз табына жататынын анықтауға көмектеседі.
«Қалай» сөзі қай сөз табына жатады?
Қазақ тілінде сөздер белгілі бір грамматикалық топтарға бөлінеді. Олар есім сөздер (зат есім, сын есім, сан есім, есімдік) және етістік сөздер (етістік, үстеу) болып ажыратылады. «Қалай» сұрағын сөз таптары тұрғысынан қарастырсақ, ол көбінесе үстеу ретінде қолданылады.
«Қалай» – үстеу
Үстеулер қимылдың, іс-әрекеттің сипатын, мезгілін, орнын, мөлшерін білдіретін сөздер. «Қалай» үстеу сөз табына жататынын дәлелдейтін бірнеше ерекшелік бар:
- Ол қимылдың орындалу тәсілін көрсетеді:
Ол бұл әңгімені қалай айтты?
(Әңгімелеу тәсілін анықтап тұр) - Үстеулер сөйлемде көбінесе етістікпен тіркеседі:
Сен бұл жұмысты қалай орындадың?
(Негізгі етістік – «орындадың», оған қатысты тәсілдік сипат – «қалай») - Тәуелдік жалғауын, көптік жалғауын қабылдамайды, яғни өзгермейді:
- «Қалайлар» немесе «қалайым» деген сөздер қолданыстан тыс.
Осы себепті «қалай» сөзі қазақ тілінде үстеу сөз табына жатады.
«Қалай» үстеуінің басқа сөздермен байланысы
Үстеулер әртүрлі сөйлем мүшелерімен байланысып, сөйлемдегі мағынаны толықтырады. «Қалай» сөзі негізінен пысықтауыш қызметін атқарады, яғни етістікті толықтырып, іс-әрекеттің қалай орындалғанын көрсетеді.
Сөйлемдегі қолданылу мысалдары:
- Сен оны қалай түсіндің?
(«қалай» – тәсілдік үстеу, «түсіндің» – етістік) - Жарыс қалай өтті?
(«қалай» – үстеу, «өтті» – етістік)
Бұл сөйлемдерде «қалай» қимылдың жүзеге асу тәсілін көрсететін үстеу рөлін атқарып тұр.
«Қалай» сұрағы басқа сөз таптарына жата ала ма?
Кейбір сөздер әртүрлі контексте қолданылғанда басқа сөз таптарымен байланысты болуы мүмкін. Алайда «қалай» сөзі тек үстеу сөз табына жатады және басқа сөз таптарына ауыспайды. Ол зат есім, сын есім немесе етістік сияқты өзгеріске түспейді.
Мысалы, төмендегі сөздерді салыстырайық:
- «Қалай» (үстеу) – Сен мұны қалай білдің?
- «Қызықты» (сын есім) – Бұл қызықты оқиға болды.
- «Үй» (зат есім) – Бұл оның үйі.
Осыдан «қалай» сөзі басқа сөз таптарымен шатастырылмайтыны анық көрінеді.
«Қалай» сұрағының маңыздылығы
Тілдегі сұрақ сөздері сөйлеу мәдениетінің маңызды элементі болып табылады. «Қалай» сөзі – күнделікті қарым-қатынаста ең көп қолданылатын сұрау есімдіктерінің бірі. Ол тек сұрақ қою үшін ғана емес, адамның бір нәрсеге деген көзқарасын, жағдайды сипаттау үшін де қажет.
Мысалы:
- Қалай ойлайсың, бұл дұрыс шешім бе?
(Көзқарас сұрау) - Бұл жағдайды қалай түсіндіресің?
(Нақтылау)
Сондықтан «қалай» сұрағы тек грамматикалық тұрғыдан емес, сөйлеу мәдениеті мен қарым-қатынаста да үлкен рөл атқарады.
