Баланы қалай сөйлетуге болады – тиімді әдістер

Баланың сөйлеу дағдысы – ата-аналар үшін маңызды кезеңдердің бірі. Кейбір балалар ерте сөйлеуді бастаса, кейбіреулері кештеу сөйлейді. Бірақ уайымдаудың қажеті жоқ – әр бала өз қарқынымен дамиды. Бұл мақалада баланың тілдік дағдыларын дамытуға көмектесетін тиімді әдістер мен кеңестер қарастырылады.

Бала неге кеш сөйлейді?

Кейбір балалар 12 айдан бастап сөздерді қайталай бастаса, енді бірі 2 жасқа дейін сөйлеуге асықпайды. Сөйлеу дағдыларының кеш дамуына әсер ететін негізгі факторлар:

• Генетикалық ерекшеліктер – егер ата-анасы кеш сөйлеген болса, балада да осындай үрдіс байқалуы мүмкін.
• Қоршаған орта әсері – баламен аз сөйлесу немесе тілдік ортадағы кедергілер оның тілдік дамуын баяулатуы мүмкін.
• Есту қабілеті мәселелері – құлақтағы ақаулар баланың дыбыстарды дұрыс қабылдауына кедергі келтіруі мүмкін.
• Психологиялық факторлар – тұйықтық, эмоциялық қысым немесе стресстік жағдайлар баланың сөйлеуіне әсер етуі мүмкін.

Егер бала 2,5-3 жасқа дейін сөйлей бастамаса немесе сөздік қоры өте шектеулі болса, логопед немесе дәрігерге қаралу ұсынылады.

Сөйлеуді дамытудың тиімді тәсілдері

1. Балаңызбен көбірек сөйлесіңіз

Бала есту арқылы сөйлеуді үйренеді. Сондықтан оның жанында мүмкіндігінше көп сөйлескен дұрыс.

• Күнделікті әрекеттерді сипаттаңыз: «Қазір біз алма жейміз. Қызыл алма тәтті».
• Балаңызға сұрақтар қойып, жауап беруге ынталандырыңыз.
• Жай ғана емес, эмоциямен, мимикамен сөйлесіңіз – бұл баланың қызығушылығын оятады.

2. Ойын арқылы сөйлету

Балалар ойын барысында сөздерді тезірек меңгереді. Ойын арқылы сөйлеуді дамытудың бірнеше әдісі:

• Қуыршақтармен немесе ойыншықтармен сөйлесу – «Аю аш, оған не береміз?» деп сұрап, жауап күтіңіз.
• Суреттер арқылы сөйлеу – кітап немесе журналдардан суреттер көрсетіп, «Мынау не?», «Бұл не істеп жатыр?» деп сұрақ қойыңыз.
• Әндер мен тақпақтар айту – бала әндердің сөздерін қайталап, сөйлеу дағдысын дамытады.

3. Балаңызды тыңдаңыз және жауап беріңіз

Бала бірдеңе айтқанда, оған шыдамдылықпен құлақ түріңіз. Ол өз ойын жеткізгісі келгенде асықтырмаңыз.

• Баланың дауыс ырғағына мән беріңіз, сөздерді дұрыс айтуына көмектесіңіз.
• Оның айтқан сөздерін қайталай отырып, толық сөйлемге айналдырыңыз. Мысалы, бала «Доп» десе, сіз «Иә, бұл үлкен қызыл доп» деп жауап беріңіз.
• Оны мадақтап, сөйлеуге ынталандырыңыз: «Керемет айттың!», «Тағы қайталап көрейік!».

4. Экран уақытын шектеу

Телефон, планшет, теледидар баланың сөйлеу дағдысын тежей алады. Экраннан тек қабылдау жүреді, ал бала өзі сөйлеп жаттықпайды.

• 1,5 жасқа дейін экранды мүлде қолданбау ұсынылады.
• 2 жастан кейін қысқа уақыт ішінде ғана сапалы бағдарламаларды көруге рұқсат етіңіз.
• Оның орнына көп сөйлесіп, ертегілер оқып, әңгімелесуге көңіл бөліңіз.

5. Баламен кітап оқу

Кітап оқу – сөздік қорды кеңейтудің ең жақсы тәсілі. Ертегілер, өлеңдер, әңгімелер баланың сөйлеуін дамытады.

• Суретті кітаптарды пайдаланыңыз – балаңыз суреттерге қарап, сөздерді есте сақтайды.
• Қайталаулар мен ырғақты сөздерді оқыңыз – мысалы, «Қу түлкі қулықпен кетті».
• Оқиға барысында сұрақ қойып, оның ойын сұраңыз – «Кейіпкер не істеп жатыр?», «Сен қайсысын ұнатасың?»

6. Логопедиялық жаттығулар жасау

Тіл бұлшықеттерін дамыту да маңызды. Мұны ойын түрінде жасауға болады.

• Ауа үрлеу – сабын көпіршігін үрлету, шар үрлеу.
• Дыбыс ойындары – жануарлардың дыбысын салу («Мяу-мяу», «Гав-гав»).
• Айна алдында жаттығу – бала тілін қозғалтып, дыбыстарды дұрыс айтуға үйренеді.

7. Басқа балалармен қарым-қатынас орнату

Балалар бір-бірімен ойнаған кезде, сөйлесуге талпынады.

• Балабақша, ойын алаңдары, үйірмелер баланы басқа балалармен тіл табысуға үйретеді.
• Ата-аналар топтық ойындарды ұйымдастырып, бірге сөйлесуге жағдай жасауы керек.

Қашан маманға жүгіну керек?

Егер бала:
2 жасқа дейін 10-15 сөзден аз сөз айтса
3 жасқа дейін сөйлем құра алмаса
Қарапайым нұсқауларды түсінбесе
Құлағының есту қабілетіне қатысты күдік болса

онда логопед, невролог немесе отоларингологқа (ЛОР) қаралу қажет.