Ақша курсы өзгеруі қалай аталады?

Қаржы нарығында валюта бағамының өзгеруі – күнделікті өмірімізге тікелей әсер ететін маңызды құбылыс. Әлемдік экономикада елдер арасындағы сауда-саттық, инвестициялар және инфляция деңгейі валюта бағамының өзгеруіне себепші болады. Бұл өзгерістер түрлі экономикалық, саяси және әлеуметтік факторлардың ықпалында қалыптасады.

Валюта бағамының өзгеруі қалай жүреді?

Валюта бағамының өзгеруін түсіну үшін алдымен оның қалыптасу механизмін білу қажет. Әр елдің ұлттық валютасының бағасы сұраныс пен ұсыныс заңына негізделген. Егер белгілі бір валютаға сұраныс өссе, оның бағамы жоғарылайды, ал ұсыныс көп болған жағдайда керісінше, төмендейді.

Банктер мен қаржы ұйымдары айырбас бағамын (exchange rate) реттеп отырады. Айырбас бағамының өзгеруі бірнеше түрге бөлінеді:

• Жалпы трендтік өзгерістер – ұзақ мерзімді құбылыстар, көбіне елдің экономикалық жағдайына байланысты.
• Қысқа мерзімді ауытқулар – нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың уақытша өзгеруіне тәуелді.
• Кенеттен болатын өзгерістер – саяси немесе табиғи апаттар, қаржылық дағдарыстар сияқты күтпеген оқиғалардың әсерінен туындайды.

Валюта бағамына әсер ететін негізгі факторлар

1. Инфляция деңгейі
Егер белгілі бір елдегі инфляция жоғары болса, онда ұлттық валютаның сатып алу қабілеті төмендейді. Бұл валютаға деген сенімді азайтып, оның айырбас бағамын әлсіретеді.

2. Орталық банктің ақша-несие саясаты
Орталық банк пайыздық мөлшерлемелерді көтеру немесе төмендету арқылы валюта бағамына ықпал ете алады. Егер пайыздық мөлшерлеме жоғары болса, шетелдік инвесторлар ұлттық валютаға көбірек қызығушылық танытады, бұл оның нығаюына әкеледі.

3. Елдің экономикалық көрсеткіштері
ЖІӨ (жалпы ішкі өнім), жұмыссыздық деңгейі, өнеркәсіптік өндіріс және басқа да макроэкономикалық индикаторлар ел экономикасының тұрақтылығын көрсетеді. Егер экономикалық көрсеткіштер жақсарса, ұлттық валютаға сұраныс артады.

4. Сауда балансы
Егер елдің экспорты импортына қарағанда жоғары болса, онда шетелден келетін валюта ағыны көбейеді. Бұл ұлттық валютаның нығаюына ықпал етеді. Керісінше, импорттың көбеюі валюта бағамының әлсіреуіне әкеледі.

5. Геосаяси факторлар мен дағдарыстар
Саяси тұрақсыздық, соғыс, санкциялар және табиғи апаттар валюта нарығына үлкен әсер етеді. Мұндай жағдайларда инвесторлар сенімді активтерге көшіп, тұрақты валюталарға басымдық береді.

Ақша курсының өзгеруінің түрлері

1. Девальвация
Бұл ұлттық валютаның шетел валютасына шаққандағы бағамының төмендеуі. Девальвация көбінесе Орталық банктің немесе үкіметтің мақсатты түрде жүргізетін саясаты нәтижесінде орын алады. Мысалы, экспортты ынталандыру үшін кейбір елдер өз валютасын әлсіретуі мүмкін.

2. Ревальвация
Бұл – ұлттық валютаның шетел валютасына қарағанда күшеюі. Ол экономикалық тұрақтылық немесе Орталық банктің ақшалай интервенциялары арқылы жүзеге асуы мүмкін.

3. Флуктуация (ауытқулар)
Егер айырбас бағамы нарықтық күштердің ықпалымен еркін өзгеріп отырса, оны флуктуация деп атайды. Мұндай өзгерістер нарықтағы ойыншылардың әрекеттеріне, алыпсатарлық операцияларға және жаңалықтар легіне байланысты болуы мүмкін.

Валюта бағамының өзгеруі халыққа қалай әсер етеді?

1. Импорт және экспорт
Валюта бағамының өзгеруі елдің импорттық және экспорттық нарығына тікелей әсер етеді. Егер ұлттық валюта әлсіресе, импорттық тауарлар қымбаттайды, ал экспорттаушылар пайда табады. Керісінше, валюта күшейсе, импорт арзандайды, бірақ экспорттаушылар үшін бұл қолайсыз болуы мүмкін.

2. Инфляция және баға тұрақтылығы
Егер ұлттық валюта құнсызданса, шетелден әкелінетін тауарлардың бағасы өседі. Бұл жалпы инфляция деңгейін жоғарылатып, халықтың сатып алу қабілетіне теріс әсер етуі мүмкін.

3. Жеке инвестициялар мен депозиттер
Егер валюта тұрақсыз болса, адамдар өз қаражаттарын алтын, жылжымайтын мүлік немесе шетел валютасында сақтауға тырысады. Бұл ұлттық банктердегі депозиттерге деген сенімді төмендетуі мүмкін.

Валюта бағамын тұрақтандыру жолдары

1. Орталық банктің интервенциялары
Елдің Орталық банкі нарыққа тікелей араласып, валюталық резервтерді пайдалану арқылы бағамды тұрақтандыруы мүмкін.

2. Экономикалық реформалар
Мемлекет ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін экономикалық реформалар жүргізуі керек. Бұл салық саясатын жетілдіру, инвестициялық ортаны жақсарту, өндіріс көлемін арттыру сияқты шараларды қамтиды.

3. Инвесторлардың сенімін арттыру
Егер елдің саяси және экономикалық тұрақтылығы жоғары болса, шетелдік инвесторлар өз қаражаттарын сол елдің экономикасына салуға дайын болады. Бұл ұлттық валютаға сұранысты күшейтеді.