Тоғызқұмалақ қалай ойнайды?
Тоғызқұмалақ – қазақ халқының ұлттық зияткерлік ойыны, оның тарихы бірнеше ғасырларға созылады. Бұл ойын тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар Қырғызстан, Моңғолия, Түркия сияқты елдерде де белгілі. Тоғызқұмалақ – математикалық ойлау қабілетін дамытатын, логика мен стратегияны қажет ететін ерекше ойын. Оны шахматпен немесе дойбымен салыстыруға болады, бірақ өзіндік ережелері мен ерекшеліктері бар.
Ойынның негізгі мақсаты
Ойын екі адам арасында ойналады және негізгі мақсаты – қарсыласынан көбірек құмалақ жинау. Ойын соңында кімнің құмалағы көп болса, сол жеңімпаз атанады.
Тоғызқұмалақ тақтасы және құмалақтар
Ойынға арналған арнайы тақта (отау) пайдаланылады, ол 18 кіші отаудан, 2 қазаннан және 162 құмалақтан тұрады.
- Отаулар – әр ойыншының 9 отауы бар, әрқайсысына басында 9 құмалақ қойылады.
- Қазан – әр ойыншының жинайтын құмалақтары сақталатын орын.
- Құмалақтар – ойын барысында жүрістер арқылы қозғалысқа түсетін 162 ұсақ шариктер (түйенің немесе қойдың қиын кептіру арқылы жасалған).
Ойын ережелері
Тоғызқұмалақ ойыны кезекпен ойналады. Әр жүрісте ойыншы өз отауындағы құмалақтарды алып, сағат тіліне қарсы бағытта таратады. Соңғы құмалақ қарсыластың отауына түскенде, оның саны жұп болса, ойыншы оларды өз қазанына алады.
Жүріс жасау тәртібі
- Өз отауларының бірінен құмалақтарды алады. Бір отаудың ішіндегі барлық құмалақтарды алып, әрқайсысына бір-бірден тастай отырып, сағат тіліне қарсы бағытта таратады.
- Соңғы құмалақ түскен отаудағы ереже:
- Егер соңғы құмалақ қарсыластың отауына түсіп, нәтижесінде ондағы құмалақтар саны жұп болса, ойыншы сол құмалақтарды өз қазанына салады.
- Егер тақ сан болса, құмалақтар отауда қалады.
- Тұздық алу. Егер ойыншы қарсыласының отауында соңғы құмалақты қалдырып, ол отауда 3 құмалақ пайда болса, онда ол “тұздық” деп жарияланады. Тұздық – қарсылас ойыншының белгілі бір отауын өзіне алып, ол жерге түскен құмалақтарды жинайтын ереже. Бірақ тұздық тек бір рет қана алынуы мүмкін.
Ойынның соңғы кезеңі және жеңімпазды анықтау
Ойыншылар тақтадағы құмалақтар толық жиналғанға дейін ойнайды. Соңында қай ойыншының қазандағы құмалағы 81-ден көп болса, сол жеңімпаз атанады. Егер екі ойыншы да 81 құмалақтан тең жинаса, онда ойын тең есеппен аяқталады.
Тоғызқұмалақ ойнаудың стратегиялары
Жеңіске жету үшін ойыншылар түрлі тактикаларды қолданады:
- Қарсыластың жүрістерін алдын ала болжау – ойыншы қарсыластың келесі қадамдарын ойластырып, өз стратегиясын алдын ала жоспарлауы керек.
- Тұздық алу – ойында артықшылыққа ие болу үшін қарсыластың отауларында тұздық жасау мүмкіндігін пайдалану маңызды.
- Құмалақтарды тиімді тарату – ойыншы өз отауларындағы құмалақтарды тең бөлуді, қарсыласына артықшылық бермеуді ойлауы керек.
- Қорғаныс тактикасы – кейбір жүрістерді жасап, қарсыластың құмалақтарды жинауына мүмкіндік бермеу керек.
Тоғызқұмалақтың пайдасы
Бұл ойын тек қызықты ғана емес, сонымен қатар:
- Логикалық ойлауды дамытады. Ойын барысында әрбір жүрісті мұқият ойлану қажет.
- Математикалық қабілетті жақсартады. Құмалақтарды санау арқылы ойыншылар есептеу дағдыларын дамытады.
- Шешім қабылдау қабілетін арттырады. Әр қадам белгілі бір шешім қабылдауды талап етеді.
- Стратегиялық ойлауға үйретеді. Көп қадамға алдын ала жоспарлау қабілеті артады.
