Ақш-тағы Құлдық Қалай Жойылды
АҚШ тарихындағы ең күрделі әрі қасіретті кезеңдердің бірі — құлдық дәуірі. Бұл кезеңде миллиондаған африкалықтар өз еркінен тыс әкелініп, егіншілік пен ауыр жұмыстарға жегілді. Құлдық тек физикалық еңбектің ғана емес, адамгершілік құндылықтардың аяққа тапталуының символы болды. Бұл мақалада құлдықтың жойылуына алып келген басты тарихи оқиғалар мен қайраткерлерді, қоғамдағы өзгерістерді қарастырамыз.
Құлдықтың түп-тамыры
Америкадағы құлдық XVII ғасырда басталды, алғашында еңбек күші жетіспейтін фермерлік шаруашылықтарда жұмыс істету үшін қолданылды. Оңтүстік штаттарда, әсіресе, мақта мен темекі өндірісінде құл еңбегі кеңінен пайдаланылды. Бұл жүйе экономикалық тиімділікке негізделгенімен, адам құқықтарын аяққа басып, әділетсіздікті туғызды.
Қоғамдағы наразылықтар
XIX ғасырдың алғашқы жартысында құлдыққа қарсы қозғалыстар күшейе түсті. Әсіресе Солтүстік штаттарда құлдықты адамгершілікке жат, қатігез құбылыс ретінде сынаған белсенділер мен жазушылар көбейді. Олардың ішінде Гарриет Бичер-Стоудың «Том ағайдың хижинасы» атты романы халықтың көзін ашып, қоғамдық пікірге үлкен әсер етті.
Аболиционизм қозғалысы — құлдықты біржола жоюды мақсат еткен қоғамдық ағым. Бұл қозғалыс аясында көптеген қайраткерлер мен ұйымдар жұмыс атқарды. Олар газет-журналдар арқылы үндеу жасап, құлдардың бостандыққа шығуына көмектесетін жасырын жолдар ұйымдастырды (мысалы, Underground Railroad жүйесі).
Азамат соғысы: түбегейлі өзгерістің бастауы
1861 жылы АҚШ-та Азамат соғысы басталды. Оның басты себептерінің бірі — құлдық мәселесіне деген Солтүстік пен Оңтүстіктің қарама-қайшы ұстанымдары. Оңтүстік штаттар құлдықты сақтап қалғысы келсе, Солтүстік оны жоюды талап етті. Солтүстік пен Оңтүстіктің арасындағы бұл тартыс елді екіге бөлді.
Соғыс кезінде АҚШ президенті Авраам Линкольн 1863 жылы Эмансипация туралы жарлық (Emancipation Proclamation) шығарды. Бұл құжат арқылы ол көтеріліс жасап жатқан Оңтүстік штаттардағы құлдарды ресми түрде азат еткенін жариялады. Бұл акт құлдықты түбегейлі жоюға алғашқы қадам болды.
Құқықтық тұрғыдан құлдықтың жойылуы
Соғыстан кейін, 1865 жылы, АҚШ Конституциясына 13-ші түзету енгізілді. Бұл түзету Америка Құрама Штаттарындағы құлдықтың заңды түрде тоқтатылғанын білдірді. Бұл — тарихтағы бетбұрыс сәт. 13-ші түзетудің қабылдануы — құлдықтың ресми түрде аяқталуын білдіреді.
Алайда заң жүзінде жойылғанымен, қоғамда құлдықтың қалдықтары мен теңсіздік мәселелері ұзақ жылдар бойы сақталды. Атап айтқанда, афроамерикалықтарға тең құқықтар беруде кедергілер көп болды. Ку-Клукс-Клан сияқты ұйымдар пайда болып, бұрынғы құлдарды қорқытуға тырысты. Бұл кезең — құқықтық теңдік пен әлеуметтік әділеттілік үшін жаңа күрестің бастауы болды.
Белсенділер мен олардың рөлі
Құлдыққа қарсы күресте бірқатар батыр тұлғалар ерекше көзге түсті. Мысалы:
- Фредерик Дугласс — бұрынғы құл, кейін аболиционист, жазушы және қоғам қайраткері. Оның автобиографиясы көптеген адамдардың көзқарасын өзгертуге әсер етті.
- Сожорнер Трут — әйелдер мен афроамерикалықтардың құқығын қорғаушы, рухани шешен.
- Уильям Ллойд Гаррисон — аболиционистік басылым шығарып, құлдықты айыптаған ықпалды журналист.
Олардың қайраткерлігі мен табандылығы құлдықтың жойылуына және кейінгі құқықтық реформаға үлкен үлес қосты.
Бүгінгі көзқарас
Бүгінде АҚШ халқы құлдықтың тарихи салдарын мойындап, оған қатысты мәселелерді қайта қарап келеді. Мектептерде бұл тақырып кеңінен оқытылады, тарихи музейлер мен ескерткіштер арқылы қоғамның жады сақталады. Сонымен қатар, афроамерикалықтардың әлеуметтік теңдігін қамтамасыз ету мәселесі әлі де өзекті.
Қазіргі уақытта бостандық пен адам құқығы ұғымдарына деген түсінік әлдеқайда тереңдеді. Бірақ бұл жол оңай болған жоқ. Құлдықтан бостандыққа жету үшін талай адамның тағдыры мен ерлігі қажет болды.
