АҚШ-тағы құлдықтың жойылу тарихы
Құлдық – адамзат тарихындағы ең қайғылы әрі әділетсіз жүйелердің бірі. Америка Құрама Штаттарында бұл құбылыс ғасырлар бойы жалғасып, миллиондаған адамдардың өміріне әсер етті. Құлдықты жою жолындағы күрес – тек заңмен ғана емес, адамдардың сана-сезімін өзгерту, әділет үшін табанды әрекет ету тарихы. Бұл әңгіме – сол күрестің хроникасы.
Құлдықтың пайда болуы
Америкада құлдық XVII ғасырда басталды. Алғашқы африкалық құлдар 1619 жылы Вирджинияға жеткізілді. Олар алдымен темекі мен қант плантацияларында ауыр еңбекке жегілді. Бұл жүйе оңтүстік штаттарда қарқынды дамыды, себебі мұнда егіншілік пен плантациялар негізгі экономикалық тірек болды.
Негізгі ерекшеліктер:
- Құлдар заң бойынша мүлік ретінде саналды.
- Олар еркін жүріп-тұра алмады.
- Отбасын құруға да құқықтары болмады.
Қоғамдағы құлдыққа қарсы көзқарастардың өсуі
XVIII-XIX ғасырларда, АҚШ-та құлдыққа қарсы қозғалыстар белсенді бола бастады. Аболиционистік қозғалыс деп аталған бұл қозғалыстың өкілдері құлдықты моральдық тұрғыда айыптап, оны жою қажет екенін талап етті.
Атақты қайраткерлер:
- Фредерик Дугласс – бұрынғы құл, кейін белгілі шешен және белсенді.
- Гарриет Бичер-Стоу – «Харриет Том ағайдың лашығы» романын жазып, қоғам назарын құлдықтың қатігездігіне аударды.
- Уильям Ллойд Гаррисон – “The Liberator” газеті арқылы құлдыққа қарсы насихат жүргізді.
Бұл қозғалыстар көбінесе солтүстік штаттарда қолдау тапты, себебі мұнда индустрия дамып, құл еңбегіне мұқтаждық болмады.
Азамат соғысы және тарихи бұрылыс
Құлдықты жою жолындағы шешуші оқиға – 1861–1865 жылдардағы Азамат соғысы болды. Бұл соғыс солтүстік пен оңтүстік штаттар арасында өтті. Солтүстік – құлдыққа қарсы, ал оңтүстік – құлдықты сақтап қалғысы келді.
Маңызды себептер:
- Экономикалық айырмашылықтар.
- Мемлекеттер арасындағы құқық мәселелері.
- Құлдыққа көзқарас.
Абрахам Линкольн – сол кезеңдегі АҚШ президенті – құлдыққа қарсы ұстанымымен белгілі. Ол 1863 жылы “Эмансипация жарияланымын” қабылдап, оңтүстіктегі құлдарды азат етуге пәрмен берді.
Құлдықтың ресми түрде жойылуы
1865 жылы АҚШ Конституциясының 13-түзетуі қабылданып, құлдық заңды түрде жойылды. Бұл – құл ретінде ұсталған миллиондаған адамдар үшін үлкен жеңіс болды.
13-түзету мазмұны:
«Құлдық пен еріксіз жұмыс істеу АҚШ аумағында, қылмыстық жаза түрінде болмаса, тыйым салынады.»
Бұл түзету құлдықтың заңдық негізін толықтай жойды. Бірақ, шынайы еркіндік пен тең құқықтар үшін күрес әлі де жалғаса берді.
Құлдықтан кейінгі кезең – Реинтеграция және қиындықтар
Құлдық жойылғаннан кейін бұрынғы құлдарға толық құқықтар беру оңай болмады. Оңтүстік штаттарда оларды кемсіту жалғаса берді. Бұл кезеңде «Джим Кроу заңдары» қабылданып, нәсілдік бөліну заңды түрде бекітілді.
Қиындықтар:
- Жұмыссыздық.
- Білімсіздік.
- Дауыс беру құқығынан айырылу.
Алайда, бұл кезеңде де афроамерикалықтар өз құқықтары үшін күресті жалғастырды. 1950–1960 жылдары азаматтық құқықтар қозғалысы басталды.
Бүгінгі көзқарас
Қазіргі таңда АҚШ-та құлдықтың заңды жүйесі жоқ. Бірақ оның салдары әлі де сезіледі: экономикалық теңсіздік, нәсілдік кемсітушілік, әлеуметтік әділетсіздік мәселелері жиі көтеріледі.
Бұрынғы құлдардың ұрпақтары – бүгінгі афроамерикалық қауым – өздерінің тарихын есте сақтап, әділет үшін күресті жалғастырып келеді. Қоғамдағы осы тақырыпқа деген қызығушылық артты, көптеген фильмдер, кітаптар мен зерттеулер жарық көруде.
