Абай құнанбаев өмірбаяны қазақша – қазақтың ұлы ақыны
Абай Құнанбайұлы (1845–1904) – қазақ халқының ұлы ақыны, ағартушысы, философы, композиторы, аудармашы, қазақтың жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы тұлға. Оның шығармашылығы мен қоғамдық қызметі қазақ халқының мәдениеті мен руханиятының дамуына зор ықпал етті. Абайдың өлеңдері мен қара сөздері адамгершілік, білім, еңбек, әділеттілік, махаббат, ұлттық сана сияқты тақырыптарды қамтып, қазақ әдебиетінің алтын қорына енді.
абай құнанбаев өмірбаяны қазақша
Балалық шағы мен отбасы
Абай 1845 жылы 23 тамызда қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданындағы Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келген. Ақынның әкесі Құнанбай Өскенбайұлы – Тобықты руының белгілі биі әрі байы болған. Анасы Ұлжан да ақылды, парасатты әйел ретінде танылған. Абайдың арғы тегі Орта жүз Тобықты ішіндегі Олжай батырдан тарайды. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек есімді үш ұрпақ тараған. Айдостың Айпара деген әйелінен Ырғызбай, Көтібақ, Топай, Торғай деген төрт ұл туған. Олардың ішінде Ырғызбай ел басқарған, билікке әділ адам болған. Ырғызбайдан Үркер, Мырзатай, Жортар, Өскенбай тарайды. Өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, «Ісің адал болса Өскенбайға бар, арам болса Ералыға бар» деген мәтел осыдан қалған. Өскенбайдың әйелі Зереден Құнанбай туады. Құнанбайдың төрт әйелінен: Ұлжаннан – Тәңірберді (Тәкежан), Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан; Айғыздан – Халиулла, Ысмағұл; Күңкеден – Құдайберді; Нұрғанымнан ұрпақ қалмаған.
Абайдың әжесі Зере мен шешесі Ұлжанның тәрбиесінде өскен ақын бала кезінен зерек, алғыр, ақылды болып өсті. Әжесі Зере Абайға халық ауыз әдебиетінің үлгілерін, шешендік сөздерді үйретіп, ұлттық дәстүрлерді танытты. Шешесі Ұлжан да ақылды, парасатты әйел ретінде Абайдың рухани қалыптасуына ықпал етті.
Білім жолындағы алғашқы қадамдар
Абайдың білімге деген құштарлығы бала кезінен байқалды. Әуелі ауыл молдасынан сауат ашқан ол кейін Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесінде үш жыл оқып, білім алды. Медреседе араб, парсы, шағатай тілдерін үйреніп, Шығыс классиктерінің шығармаларымен танысты. Ол Низами, Сағди, Қожа Хафиз, Науаи, Физули, Жәми сияқты шығыс ақындарының өлеңдерін жаттап өсті. Сонымен қатар, орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Щедрин, Гоголь сияқты орыс классиктерінің шығармаларын оқыды. Абайдың білімге деген құштарлығы оны әлемдік әдебиет пен ғылымның жауһарларымен танысуға жетеледі.
Шығармашылық жолы мен қоғамдық қызметі
Абайдың шығармашылығы 1860 жылдардан бастау алады. Алғашқы өлеңдерін басқа аттармен жариялаған ол 1886 жылдан бастап өз атынан жариялай бастады. Оның өлеңдері мен қара сөздері қазақ қоғамының әлеуметтік жағдайын, адамгершілік мәселелерін, білім мен ғылымның маңызын көтерді. Абайдың «Жаз», «Күз», «Қыс», «Жазғұтыр», «Жасымда ғылым бар деп ескермедім», «Ғылым таппай мақтанба», «Сегіз аяқ» сияқты өлеңдері сол кездегі қазақ қоғамының айнасы болды. Абайдың шығармашылығында қара сөздерге ерекше мән берілді. «Қара сөздер» деп аталатын 45 шығармасында ол адамзаттың рухани дүниесін, моральдық құндылықтарды, қоғамдағы әділетсіздікті сынға алды. Бұл шығармалар қазақ әдебиетінің алтын қорына енді.
Абайдың қоғамдық қызметі де кең ауқымды болды. 1886 жылдан бастап Шыңғыс болысының басқарушысы болып тағайындалды. Бұл қызметте ол халықтың мұң-мұқтажын тыңдап, әділ шешімдер қабылдауға тырысты. Абайдың үстінен арыз жазылып, үш-төрт ай тергеліп, ақталып шыққан жағдайлары да болды. Бұл оның әділдік жолындағы күресінің айғағы.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Абайдың қоғамдық және саяси көзқарастары оның шығармашылығында айқын көрініс тапты. Ол қазақ қоғамының дамуына кедергі келтіретін ескі әдет-ғұрыптарды, надандықты, әділетсіздікті сынға алды. Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде білім мен ғылымның маңызын, «Интернатта оқып жүр» өлеңінде жастардың тәрбиесін, «Сегіз аяқ» өлеңінде адамгершілікті көтерді. Ол қазақ халқының мәдениетін жаңартуды, білім мен ғылымды насихаттауды мақсат етті. Абайдың шығармашылығы мен қоғамдық қызметі қазақ халқының рухани жаңғыруына ықпал етті.
Жеке өмірі
Абайдың жеке өмірі де қызықты әрі күрделі болды. Ол төрт рет үйленген. Ұлжаннан Тәңірберді (Тәкежан), Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан; Айғыздан Халиулла, Ысмағұл; Күңкеден Құдайберді; Нұрғанымнан ұрпақ қалмаған. Абайдың балалары да оның жолын қуып, әдебиет пен мәдениет саласында өз іздерін қалдырды. Абайдың ұлдары Ақылбай мен Тұрағұл ақынның шығармашылығын жалғастырды. Абайдың қызы Әбдірахман да әдебиетке қызығып, өлеңдер жазды. Абайдың отбасы оның шығармашылығына, қоғамдық қызметіне қолдау көрсетіп, оның мұрасының сақталуына ықпал етті.
Мұрасы мен маңызы
Абайдың мұрасы қазақ халқының рухани байлығы болып табылады. Оның өлеңдері мен қара сөздері адамгершілік, білім, еңбек, әділеттілік, махаббат, ұлттық сана сияқты тақырыптарды қамтып, қазақ әдебиетінің алтын қорына енді. Абайдың шығармашылығы қазақ халқының мәдениеті мен руханиятының дамуына зор ықпал етті. Абайдың мұрасы тек қазақ халқы үшін ғана емес, бүкіл адамзат үшін құнды. Оның шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылып, халықаралық деңгейде танылды. Абайдың мұрасы бүгінгі ұрпаққа рухани азық болып, оның адамгершілік құндылықтарын насихаттауда маңызды рөл атқарады.
