Адам қайтыс болғанда не істеу керек – Қазақ дәстүрлері мен рәсімдері

Қазақ халқының өмірінде адам қайтыс болғанда орындалатын дәстүрлер мен рәсімдердің ерекше орны бар. Өмірден өткен адамның соңғы сапарын құрметпен аттандыру – ежелден бері халқымыздың рухани құндылықтарының бірі болып саналады. Бұл мақалада “адам қайтыс болғанда не істеу керек” деген сұраққа жауап беріп, қазақы дәстүрлер мен рәсімдерді, олардың мәдени-тарихи негіздерін түсіндіреміз.

Қайтыс болған адамның жанында алғашқы атқарылатын істер

Адам қайтыс болған сәтте, жақындары ең алдымен сабыр сақтап, дін мен дәстүр бойынша қажетті шараларды қолға алады. Мұндайда мына негізгі қадамдар ескеріледі:

• Мәйітті жуындыру және тазарту: Бұл рәсім ислам шариғатына сәйкес орындалады. Мәйітті таза матамен жабу және жуындыру – қайтыс болған адамның соңғы сапарына деген құрметтің белгісі.
• Дәрігерлік куәландыру алу: Адам қайтыс болған жағдайда, өлімнің заңды түрде расталуы үшін дәрігерлік куәлік алу керек.
• Жерлеу рәсімін ұйымдастыру: Бұл жақындарының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Мұнда қабір қазу, кебін дайындау және имаммен келісу сияқты мәселелер қамтылады.

Қазақ халқының жерлеу дәстүрлері

Қазақ халқында жерлеу дәстүрлері ұлттық ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Әр аймақтың өзіндік салттары бар, бірақ жалпы рәсімдер мынадай:

• Жаназа намазы: Ислам діні бойынша жаназа намазы қайтыс болған адамның рухына арналады. Бұл намазға туыстары мен жақындары қатысады.
• Құран оқу: Құран аяттарын оқу қайтыс болған адамның рухына дұға ету болып табылады. Бұл дәстүр ата-бабадан бері жалғасып келеді.
• Ас беру: Жерлеу рәсімі аяқталғаннан кейін, қайтыс болған адамның атына ас беріледі. Бұл рәсімде халық бірге отырып, марқұмның рухына арнап дұға етеді.

Қайтыс болғаннан кейінгі жауапкершіліктер

Марқұмды жерлегеннен кейін де, оның артында қалған жақындарына белгілі бір міндеттер жүктеледі. Олардың ішінде:

1. Қырқын және жылдығын өткізу: Марқұмның қырқы және жылы беріліп, оған арнайы дұғалар бағышталады. Бұл рәсімдер адамның өмірінде қалдырған ізіне құрмет көрсету мақсатында орындалады.
2. Мұрагерлік істерді реттеу: Өмірден өткен адамның дүние-мүлкін мұрагерлер арасында әділ бөлу міндетті.
3. Марқұмның атын ұлықтау: Еске алу кештерін ұйымдастыру немесе марқұмның артында қалған ізгіліктерін насихаттау – жақындарының негізгі борышы.

Тарихи және мәдени маңызы

Қазақ халқының жерлеу дәстүрлері мен рәсімдері көне заманнан қалыптасқан және көптеген тарихи өзгерістерге қарамастан өз құндылығын жоғалтқан жоқ. Адамның өмірі мен өліміне деген ерекше құрмет қазақ мәдениетінде отбасы мен қоғамның бірлігі мен рухани байланысының негізін көрсетеді. Әсіресе, “адам қайтыс болғанда не істеу керек” деген сұраққа жауап іздегенде, біз бұл рәсімдердің әрқайсысы терең мағыналы екенін көреміз.

Заманауи көзқарас

Бүгінде көптеген қазақ отбасысы өз дәстүрлерін ислам қағидаларымен үйлестіруге тырысады. Сонымен қатар, урбанизация мен заманауи өмірдің ықпалы рәсімдердің өзгеруіне әсер етеді. Кейбір отбасылар қарапайымдылықты таңдаса, басқалары барлық дәстүрлерді толықтай сақтауға тырысады. Дегенмен, негізгі мақсат өзгермейді – қайтыс болған адамның рухына құрмет көрсету және оның жақындарына қолдау көрсету.

Қорытынды

“Адам қайтыс болғанда не істеу керек” деген сұраққа жауап беретін қазақ халқының дәстүрлері мен рәсімдері адамның соңғы сапарына құрметпен қарау және рухани құндылықтарды сақтау мақсатында орындалады. Бұл рәсімдер – тек діни парыз ғана емес, сонымен қатар, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан ұлттық құндылықтардың көрінісі. Қайтыс болған адамның артында қалған жақындары үшін бұл рәсімдер сабыр мен сүйіспеншілікке толы кезең болатыны сөзсіз.