Айдын Айымбетов өмірбаяны – Қазақ ғарышкері, Халық қаһарманы
Айдын Айымбетов – Қазақстан Республикасының үшінші ғарышкері, отандық ғылым мен техниканың дамуына зор үлес қосқан тұлға. Оның есімі тек Қазақстан тарихында ғана емес, бүкіл әлемдік ғарыш саласында да ерекше орын алады. ХХІ ғасырда тәуелсіз Қазақстаннан шыққан ғарышкердің ғарышқа самғауы – еліміздің ғылым-білім саласындағы үлкен жетістіктерінің бірі. Айдын Айымбетовтың өмір жолы – жас ұрпаққа үлгі, табандылық пен еңбектің арқасында асқақ арманға қол жеткізуге болатынын дәлелдейтін тағылымды тарих.
Ғарышқа самғаған санаулы қазақтың бірі ретінде ол тек қана ғылыми-техникалық салада емес, рухани тұрғыда да халқына үміт, шабыт сыйлаған тұлға. Оның есімі Талғат Мұсабаев пен Тоқтар Әубәкіровпен қатар аталуы – Қазақстанның ғарышкерлік дәстүрінің жалғасқанын білдіреді.
Айдын айымбетов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Айдын Канапияұлы Айымбетов 1972 жылы 27 шілдеде Алматы облысы, Талдықорған қаласында дүниеге келген. Әкесі Қанапия қарапайым қызметкер, ал анасы үй шаруасымен айналысқан, балаларының тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген. Отбасында бірнеше бала өсіп, Айдын солардың ішінде ерекше зейінділігімен, техникаға қызығушылығымен көзге түскен.
Бала кезінен ол аспан әлеміне, ұшақтарға, жұлдыздарға қызығып, ғарыш туралы кітаптарды көп оқыды. 1970–1980 жылдар – Кеңес Одағы үшін ғарышты игеру дәуірінің шарықтау кезеңі болатын. Байқоңырдан ұшқан ғарышкерлердің жетістіктері жас Айдынның қиялын баурап, болашақта өзі де жұлдыздарға самғауды армандады.
Мектепте ол физика, математика және астрономия пәндерінен ерекше үздік болды. Мұғалімдері Айдынның талпынысын қолдап, ғылыми үйірмелерге қатысуға жол ашты. Сонымен қатар, ол спортқа да бейім еді – әскери шынығу, дене тәрбиесімен айналысып, болашақ мамандығына қажетті төзімділік пен шыдамдылық қасиеттерін дамытты.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Айдын мектепті тәмамдаған соң өзінің арманын жүзеге асыру жолында батыл шешім қабылдап, 1989 жылы Армавир жоғары әскери ұшқыштар училищесіне оқуға түсті. Бұл оқу орны Кеңес Одағы мен кейінгі Ресейдің ең мықты ұшқыш-кадрларын даярлайтын білім ордасы болатын. Ол жерде Айдын әскери авиацияның барлық қыр-сырын меңгеріп, ұшқыш-инженер мамандығын иеленді.
1993 жылы оқуын аяқтаған соң Қазақстанға оралып, Қорғаныс министрлігінің қарамағындағы әскери-әуе күштерінде қызмет атқара бастады. Осы кезден бастап оның кәсіби тағдыры авиациямен тығыз байланысты болды. Әскери ұшқыш ретінде түрлі деңгейдегі жаттығуларға қатысып, жауынгерлік тапсырмаларды орындауда тәжірибе жинады.
2003 жылы ол Қазақстанның ғарышкерлер құрамына қабылданды. Бұл – оның өміріндегі шешуші кезең еді. Ғарышқа ұшуға кандидаттар қатарына ену үшін дене дайындығы, медициналық көрсеткіштер, психологиялық тұрақтылық сияқты қатаң талаптар қойылды. Айдын осы сынақтардың барлығынан мүдірмей өтіп, ресми түрде ғарышқа ұшу бағдарламасына енгізілді.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Айдын Айымбетов – тек әскери ұшқыш немесе ғарышкер ғана емес, сондай-ақ ғылыми-техникалық салада да еңбек еткен маман. Оның басты жетістіктерінің бірі – 2015 жылғы 2 қыркүйекте Байқоңыр ғарыш айлағынан «Союз ТМА-18М» кемесімен ғарышқа ұшуы.
Ол кезде экипаж құрамында ресейлік ғарышкер Сергей Волков және Еуропалық ғарыш агенттігінің астронавты Андреас Могенсен болды. Айдынның ғарышқа ұшуы барша қазақ халқы үшін тарихи оқиға болды. Өйткені Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде бұл – үшінші ғарышкердің самғауы еді.
Ғарышта ол бірқатар ғылыми тәжірибелер жүргізді. Қазақстандық ғалымдар дайындаған биологиялық, экологиялық жобаларды жүзеге асырып, еліміздің ғылыми базасының дамуына үлес қосты. Оның ішінде Жер экологиясын ғарыштан бақылау, атмосфера мен радиациялық жағдайды зерттеу секілді тапсырмалар бар болатын.
Айдын ғарышта 10 тәулікке жуық уақыт өткізді. Бұл уақыт ішінде ол халықаралық экипаж мүшелерімен бірге түрлі ғылыми-техникалық сынақтарға қатысты. Ұшудан кейін ол өз тәжірибесін қазақстандық студенттермен, жас ғалымдармен бөлісіп, елімізде ғарыш саласын насихаттауға атсалысты.
2015 жылы ғарыш сапарынан оралған соң Қазақстан Республикасының Халық қаһарманы атағына ие болды және «Отан» орденімен марапатталды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Айдын Айымбетов өзін саясаткер ретінде белсенді көрсетпесе де, қоғамдық пікір қалыптастыруға әсер еткен тұлға. Ол әрқашан жастарды ғылымға, техникаға қызығуға, отансүйгіштікке тәрбиелеудің маңызын атап өтеді.
Сұхбаттарында ол Қазақстанның ғарыш саласын дамытудың стратегиялық маңызын жиі сөз етеді. Оның ойынша, ғарыш зерттеулері тек ғылыми жетістік емес, елдің тәуелсіздігі мен қауіпсіздігінің кепілі. Сонымен қатар, ол экологиялық мәселелерге де көңіл бөледі. Ғарыштан Жердің жағдайын көрген кезде табиғатты қорғау қажеттілігін терең түсінгенін айтады.
Ол ғылым мен білімнің ел болашағы үшін басты күш екеніне сенеді. Сондықтан жастарға «арманнан қорықпау, еңбекқор болу және елге қызмет ету» жайында жиі насихат айтады.
Жеке өмірі
Айдын Айымбетов – отбасылы жан. Жары мен балалары оның басты тірегі әрі шабыт көзі. Ол ғарыш сапарына дайындық барысында да, ұзақ сынақтар кезінде де отбасының қолдауын ерекше сезінгенін айтады.
Жеке өмірінде ол қарапайым, қанағатшыл, отбасына адал адам ретінде сипатталады. Балаларына ғылымға деген қызығушылықты, білімге құштарлықты дарытуға тырысады. Сонымен қатар спортпен әлі де айналысып, денсаулығына көңіл бөледі.
Мұрасы мен маңызы
Айдын Айымбетовтың ғарышқа ұшуы – Қазақстан тарихындағы үлкен оқиға. Ол тәуелсіз еліміздің ғылым мен техника саласында биік белестерді бағындыра алатынын дәлелдеді. Оның есімі Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаевпен қатар аталуы – қазақ халқының ғарышкерлік дәстүрінің жалғасқанын білдіреді.
Ол – тек батыр ғана емес, елдің болашағын ойлайтын, жастарды ғылымға баулуға тырысатын ағартушы. Ғарыштағы тәжірибелері, ғылыми зерттеулері Қазақстандағы ғарыш саласының дамуына негіз болды. Айдынның жетістігі жас буынға арманнан қорықпай, білім мен еңбек арқылы үлкен жетістіктерге жетуге болатынын көрсетеді.
