Blog

Алқабилер қалай таңдалады: егжей-тегжейлі түсініктеме

3 weeks ago

16 2 minutes read

Алқабилер сот жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. Олар әділ сот төрелігін қамтамасыз етуге көмектеседі. Қазақстанда алқабилер жүйесі 2007 жылдан бастап енгізілді және ол сот процесінің ашықтығы мен әділдігін арттыруға бағытталған. Бұл мақалада алқабилердің таңдалу тәртібі, талаптар мен олардың рөлі туралы егжей-тегжейлі баяндалады.

Алқабилер деген кімдер?

Алқабилер – сот процесіне қатысып, істің мән-жайын бағалап, шешім шығаруға көмектесетін қарапайым азаматтар. Олар судьямен бірлесе отырып, қылмыстық істер бойынша шешім қабылдайды. Алқабилер жүйесі демократиялық қоғамда әділдік пен ашықтықты қамтамасыз етуге ықпал етеді.

Алқабилер қалай таңдалады?

Алқабилер қалай таңдалады? Бұл сұраққа жауап беру үшін олардың іріктеу кезеңдерін қарастырайық. Алқабилерді таңдау бірнеше кезеңнен тұрады:

1. Кандидаттардың алдын ала іріктелуі

Әр өңірдегі жергілікті әкімдіктер халықтың мәліметтер базасынан кездейсоқ әдіспен алқабилерге үміткерлердің тізімін жасайды.
Бұл тізім соттарға жіберіледі.
Тізімге кірген азаматтарға соттан шақыру қағазы жіберіледі.

2. Алдын ала сұрыптау (скрининг)

Шақырылған азаматтардың жеке деректері тексеріледі.
Олардан сот процесіне қатысуға қарсы медициналық немесе құқықтық кедергілердің бар-жоғы анықталады.
Үміткерлерге алқабилердің міндеттері мен жауапкершіліктері түсіндіріледі.

3. Соттағы сұхбат (войдир) кезеңі

Бұл кезеңде судья, айыптаушы және қорғаушы тараптар алқаби үміткерлерімен сұхбат жүргізеді.
Олардың әділдігі мен бейтараптығына баға беріледі.
Егер бір тарап үміткерді әділ емес деп тапса, оны алқаби құрамынан шығара алады.

Алқаби болу үшін қойылатын талаптар

Алқабилерді таңдау кезінде келесі шарттар ескеріледі:

Жасы: 25 жастан жоғары болуы керек.
Азаматтығы: Қазақстан Республикасының азаматы болуы қажет.
Білімі: Арнайы жоғары білім талабы жоқ, бірақ сауатты болуы шарт.
Қылмыстық тарихы: Сотталмаған болуы керек.
Психикалық және физикалық денсаулығы: Сот процесіне қатысуға кедергі болмауы қажет.

Алқабилердің құқықтары мен міндеттері

Құқықтары:

Сот процесінде өз пікірін ашық білдіру.
Іс материалдарымен танысу.
Күдіктілерге, куәларға сұрақ қою.
Құпия түрде дауыс беру.

Міндеттері:

Әділ және бейтарап болу.
Сот мәжілісіне толық қатысу.
Іс материалдарын құпия сақтау.
Шешім қабылдау кезінде заң талаптарын басшылыққа алу.

Алқабилердің шешім қабылдау процесі

Сот процесінің соңында алқабилер кеңесу бөлмесіне кетіп, құпия түрде дауыс береді.
Егер алқабилердің көпшілігі айыпталушыны кінәлі деп тапса, сот үкім шығарады.
Алқабилердің шешімі судья үшін маңызды, бірақ соңғы үкімді судья шығарады.

Алқабилер жүйесінің маңызы

Алқабилер институты – азаматтардың сот процесіне қатысу құқығының айқын көрінісі. Оның маңыздылығы мынадай:

Әділдік пен ашықтық: Халық өкілдерінің қатысуы сот шешімінің әділ әрі ашық болуына кепілдік береді.
Қоғамдық сенім: Қарапайым азаматтардың сот төрелігіне қатысуы қоғамның сот жүйесіне деген сенімін арттырады.
Заң үстемдігі: Алқабилер заңның үстемдігін қамтамасыз етуге көмектеседі.

Алқабилер жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Қоғамдық бақылау: Халықтың сот жүйесіне қатысуы әділдікті арттырады.
Объективтілік: Бір топ адамның пікірлері сот шешімін әділетті етеді.
Сот процесінің ашықтығы: Қоғамдық бақылау арқылы әділетсіздіктің алдын алады.

Кемшіліктері:

Құқықтық білімнің жеткіліксіздігі: Алқабилердің заңды толық түсінбеуі мүмкін.
Уақыт пен шығын: Алқабилер сот процесін ұзартуы мүмкін.
Субъективтілік қаупі: Кейбір алқабилер жеке көзқарастарымен шешім қабылдауы ықтимал.