Алаш көшбасшылары қазақ мемлекеттілігінің болашағын қалай елестетті?
Қазақ тарихында Алаш қозғалысы ерекше орын алады. ХХ ғасырдың басында, патша өкіметінің отарлық саясаты күшейіп, қазақ халқының ұлттық санасы ояна бастағанда, елдің болашағы туралы үлкен сұрақ туындады. Осы кезде қазақ зиялылары бірігіп, Алаш партиясын құрып, қазақ мемлекеттілігін жаңғыртуға күш салды. Олар қазақ елінің тәуелсіздігі мен дербестігін басты мақсат етіп қойды. Бірақ бұл көшбасшылар болашақ қазақ мемлекеттілігін қалай елестетті? Қандай принциптерге сүйенді?
Алаш көшбасшылары қандай мемлекет құрғысы келді?
Алаш қайраткерлерінің ең үлкен мақсаты – тәуелсіз, құқықтық, демократиялық мемлекет құру. Олардың елестеткен болашағы батыстық үлгідегі парламенттік басқару жүйесіне негізделді.
- Ұлттық автономия және тәуелсіздік
- Алаш зиялылары қазақ халқы өз тағдырын өзі шешуі керек деп есептеді.
- 1917 жылы жарияланған Алаш автономиясы қазақтың дербес мемлекет болуына алғашқы қадам болды.
- Олар қазақ жерін шетелдіктерден қорғау, отарлық езгіден құтқару үшін күш салды.
- Заң мен құқық үстемдігі
- Мемлекет конституциялық негізде құрылуы керек деп санады.
- Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы сияқты қайраткерлер құқықтық реформалар жүргізуді көздеді.
- Әділетті сот жүйесі, халықтың тең құқықты болуы басты қағидалар болды.
- Демократия және азаматтық құқықтар
- Халық билігі басты орында тұруы тиіс деп есептеді.
- Мемлекетті парламент басқаруы, халық өкілдері заң қабылдауы керек болды.
- Сөз бостандығы, демократиялық сайлау, көппартиялы жүйе енгізу көзделді.
- Экономикалық тәуелсіздік
- Қазақ елі өз жерінің байлығын өзі басқаруы керек деп есептелді.
- Алашордашылар жер реформасын жүзеге асыруға, шаруашылықты дамытуға ниетті болды.
- Қазақтың дәстүрлі мал шаруашылығын сақтай отырып, жаңа экономикалық жүйеге көшу маңызды деп саналды.
Алаш зиялыларының білім мен ғылымға деген көзқарасы
Алаш көшбасшылары болашақ қазақ мемлекеттілігінің тірегі – білім мен ғылым деп білді.
- Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің ғылыми негіздерін жасады.
- Мағжан Жұмабаев «Жастар! Алға ұмтылыңдар, оқыңдар!» деп жастарды білімге шақырды.
- Алаш партиясы мектептер ашып, қазақ балаларының заманауи білім алуына жол ашты.
- Қазақ тілі мемлекеттік мәртебеге ие болуы тиіс деп есептелді.
Бұл идеялар қазіргі Қазақстанның рухани жаңғыруы мен тіл саясатының негізіне айналды.
Алаш арманы: қазіргі Қазақстанмен байланысы
Алаш қозғалысының көшбасшылары қазақ мемлекеттілігінің болашағын нақты жоспарлармен елестетті. Олар армандаған мемлекеттің кейбір идеялары бүгінде жүзеге асты:
Тәуелсіз Қазақстан – Алаш идеяларының басты мақсаты орындалды.
Мемлекеттік тіл – қазақ тілі – Алаш арыстары тіл мәртебесін көтеруді армандады.
Парламенттік басқару жүйесі – Қазіргі Қазақстандағы басқару жүйесі Алаш зиялыларының идеяларына жақын.
Білім мен ғылымның дамуы – Қазақ халқының білімге ұмтылысы үздіксіз жалғасуда.
