Алаяқтардан қалай қорғанамыз?
Қазіргі таңда интернет пен технологиялардың қарқынды дамуы алаяқтық әрекеттердің көбеюіне әкелді. Алаяқтар түрлі әдістерді қолданып, адамдарды алдап, олардың жеке деректерін, ақшасын немесе басқа да құнды заттарын иемденуге тырысады. Сондықтан, алаяқтықтың негізгі түрлерін білу және оларға қарсы қорғану жолдарын меңгеру өте маңызды.
Алаяқтықтың кең тараған түрлері
Алаяқтар әртүрлі әдістерді пайдаланады, бірақ ең кең тараған түрлеріне мыналар жатады:
1. Фишинг (Phishing)
Фишинг – ең көп таралған интернет-алаяқтық түрлерінің бірі. Оның мақсаты – адамның жеке мәліметтерін, логиндері мен құпиясөздерін, банк картасының деректерін алу.
Алаяқтар сенімді компаниялардың атынан хаттар немесе хабарламалар жіберіп, сізден мәліметтеріңізді жаңартуды сұрауы мүмкін. Олар көбінесе мына тәсілдерді қолданады:
- Электрондық пошта арқылы жалған сілтемелер жіберу.
- Танымал әлеуметтік желілердің немесе банк сайттарының көшірмелерін жасау.
- «Қауіпсіздік шараларын күшейту үшін мәліметтеріңізді растаңыз» деген сылтаумен мәліметтер сұрау.
Қорғану жолы:
- Белгісіз сілтемелерді ашпаңыз.
- Жеке мәліметтерді ешкімге бермеңіз.
- Банктің ресми сайтына тек браузерде мекенжайын қолмен теріп кіріңіз.
2. Телефон арқылы алаяқтық
Алаяқтар телефон арқылы хабарласып, өзін банк қызметкері немесе полиция қызметкері ретінде таныстыруы мүмкін. Олар сіздің банк шотыңыз бұғатталғанын, күмәнді операция тіркелгенін айтып, сізден құпия деректерді сұрайды.
Қорғану жолы:
- Банк қызметкерлері ешқашан құпия сөздер мен SMS-кодтарды сұрамайды.
- Бейтаныс нөмірлерден келген қоңырауларға сақ болыңыз.
- Егер күмән туса, банкке өзіңіз хабарласыңыз.
3. Жалған интернет-дүкендер
Кейбір интернет-дүкендер сапасыз тауарлар сату немесе мүлде жеткізбеу арқылы алаяқтық жасайды. Тұтынушылар алдын ала төлем жасап, бірақ тауарын алмай қалады.
Қорғану жолы:
- Белгілі интернет-дүкендерден ғана тауар сатып алыңыз.
- Тауарды алғаннан кейін ғана төлеу мүмкіндігі бар сайттарды таңдаңыз.
- Пікірлерді оқып, сайттың сенімді екенін тексеріңіз.
4. Инвестициялық алаяқтық
Кейбір алаяқтар “жоғары табыс, ешқандай тәуекелсіз пайда” ұсынатын қаржы пирамидаларын ұйымдастырады. Сізден инвестиция құюды сұрап, кепілдендірілген табысқа сендірмек болады. Бірақ мұндай схемалар әдетте көп адамдарды алдап, соңында жоқ болады.
Қорғану жолы:
- Шамадан тыс пайда уәде еткен ұсыныстардан сақ болыңыз.
- Кез келген инвестиция жасамас бұрын компанияны зерттеңіз.
- Лицензиясы жоқ компанияларға сенбеңіз.
Алаяқтардан қорғану жолдары
Алаяқтардың құрбаны болмас үшін келесі қарапайым, бірақ маңызды ережелерді сақтаңыз:
Жеке деректеріңізді қорғаңыз
- Банк картасының мәліметтерін, логин мен құпиясөздерді ешкімге айтпаңыз.
- Интернетте құпия деректерді сақтаудан аулақ болыңыз.
Қауіпсіздік жүйелерін қолданыңыз
- Антивирус орнатып, оны үнемі жаңартып отырыңыз.
- Екі факторлы аутентификацияны (2FA) қолданыңыз.
Белгісіз сілтемелерге баспаңыз
- Электрондық поштамен немесе SMS арқылы келген күмәнді сілтемелерді ашпаңыз.
- Тексерілмеген сайттарда банк картасын пайдаланбаңыз.
Ақпаратты тексеріңіз
- Күмәнді қоңырау келсе, ресми ұйымға өзіңіз хабарласып, ақпараттың рас екенін тексеріңіз.
- Жалған жарнамалар мен жеңілдіктерге сенбеңіз.
Сенімсіз адамдармен қаржы операцияларын жасамаңыз
- Белгісіз компанияларға инвестиция құймаңыз.
- Төлем жасамас бұрын, интернет-дүкеннің сенімділігін тексеріңіз.
