Әлихан Бөкейхан өмірбаяны – қазақтың ұлт қайраткері
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан – қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті жетекшісі, ғалым, журналист, қоғам қайраткері және Алаш партиясының негізін қалаушысы. Ол ХХ ғасырдың басында қазақ халқының ұлттық сана-сезімін оятып, тәуелсіздік жолында күрескен тұлға ретінде тарихта қалды. Әлихан Бөкейханның өмірі мен қызметі қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуында маңызды рөл атқарды.
Aлихан бокейхан өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Әлихан Бөкейхан 1866 жылы қазіргі Қарағанды облысының Токраун ауылында дүниеге келген. Оның әкесі Нұрмұхамед – қазақтың белгілі биі әрі қоғам қайраткері болған. Анасы Бегім ханым – Мамай батырдың ұрпағы. Әлиханның ата-бабалары қазақтың ұлы хандарының бірі Бөкей ханның ұрпағы болғандықтан, ол «Бөкейхан» фамилиясын қабылдаған.
Әлиханның балалық шағы қазақтың көшпелі өмірімен тығыз байланысты болды. Ол жас кезінен бастап қазақ халқының дәстүрлерін, тілін және мәдениетін терең меңгерді. Әкесі Нұрмұхамедтің тәрбиесінде өскен Әлиханға білім мен ғылымға деген қызығушылық ерте жастан пайда болды.
Білім алу және алғашқы қадамдар
Әлихан Бөкейханның білім жолы Омбы қаласындағы техникалық училищеден басталды. Ол бұл оқу орнында жақсы білім алып, өз қабілетін көрсетті. Омбыдағы оқуын аяқтаған соң, Әлихан Санкт-Петербургтегі орман шаруашылығы институтына түсіп, 1894 жылы оны үздік бітірді.
Оқу орнын аяқтағаннан кейін Әлихан Ресейдің түрлі қалаларында қызмет атқарды. Ол статистика, экономика және орман шаруашылығы салаларында жұмыс істеп, қазақ жерінің табиғи ресурстарын зерттеумен айналысты. Оның ғылыми еңбектері қазақ жерінің табиғи байлықтарын тиімді пайдалану жолдарын қарастырды.
Қоғамдық және саяси қызметі
Әлихан Бөкейханның қоғамдық-саяси қызметі ХХ ғасырдың басында басталды. 1905 жылы Ресейде болған революциялық оқиғалар Әлиханның саяси белсенділігін арттырды. Ол «Қазақ» газетін шығарып, онда қазақ халқының құқықтары мен мүдделерін қорғап, ұлттық мәселелерді көтерді.
1906 жылы Әлихан Бөкейхан Ресейдің Бірінші Мемлекеттік Думасына депутат болып сайланды. Ол Думада қазақ халқының мүдделерін қорғап, қазақ жерінің бөлінуіне қарсы шықты. Сондай-ақ, ол қазақ халқына білім беру, мәдениет пен экономика салаларында реформалар жасау қажеттігін айтты.
1917 жылы Ресейде болған Ақпан революциясы Әлихан Бөкейханның саяси қызметіне жаңа бағыт берді. Ол Алаш партиясын құрып, қазақ халқының автономиясын талап етті. Алаш партиясы қазақ халқының тәуелсіздігін, мәдениетін және тілін сақтау мақсатында жұмыс істеді.
1917 жылы Әлихан Бөкейхан Алаш автономиясының үкіметін құрып, оның төрағасы болды. Бұл үкімет қазақ халқының ұлттық мемлекеттілігін қалыптастыру жолындағы маңызды қадам болды. Алаш автономиясы 1920 жылы Кеңес үкіметі тарапынан жойылды, бірақ оның идеялары мен мұрасы қазақ халқының тарихында мәңгі сақталды.
Ғылыми және әдеби қызметі
Әлихан Бөкейхан тек саяси қайраткер ғана емес, сонымен қатар ғалым және жазушы болды. Ол қазақ халқының тарихы, мәдениеті және әдебиеті туралы көптеген ғылыми еңбектер жазды. Оның «Қазақ» газетіндегі мақалалары мен кітаптары қазақ халқының ұлттық санасын оятып, тәуелсіздік жолындағы күресті жандандыруға септігін тигізді.
Әлихан Бөкейханның еңбектері арасында қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы жазған мақалалары ерекше орын алады. Ол Абайды қазақ халқының рухани көшбасшысы ретінде танып, оның шығармаларын насихаттады.
Жеке өмірі
Әлихан Бөкейханның жеке өмірі туралы мәліметтер аз сақталған. Оның отбасы туралы нақты деректер жоқ. Бірақ оның өмірі мен қызметі қазақ халқының тәуелсіздігі мен ұлттың болашағы үшін күреске арналды. Әлихан Бөкейхан өзінің барлық күш-жігерін қазақ халқының игілігіне арнады.
Мұрасы мен маңызы
Әлихан Бөкейханның мұрасы қазақ халқының тарихында ерекше орын алады. Оның саяси қызметі мен ғылыми еңбектері қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуына үлкен ықпал етті. Алаш партиясының идеялары мен Әлихан Бөкейханның мұрасы бүгінгі таңда да өз маңызын жоғалтқан жоқ.
Әлихан Бөкейханның есімі Қазақстанның көптеген қалаларында көшелер мен алаңдарға берілген. Оның есімі мен мұрасы бүгінгі ұрпаққа үлгі болып табылады. Әлихан Бөкейханның өмірі мен қызметі қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы күресінің жарқын мысалы болып табылады.
