Әлихан Бөкейхан – Қазақтың ұлы қайраткері
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан – қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының жетекшісі, Алаш партиясының негізін қалаушы әрі оның үкіметінің тұңғыш төрағасы, көрнекті ғалым, публицист және қоғам қайраткері. Оның өмірі мен қызметі қазақ мемлекеттілігінің қалыптасу тарихында ерекше орын алады. Әлихан Бөкейханның ұлттың тәуелсіздігі жолындағы күресі, ғылыми еңбектері мен ағартушылық қызметі бүгінгі ұрпақ үшін үлгі болып табылады.
Aлихан бокейхан казакша өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Әлихан Бөкейхан 1866 жылы қазіргі Қарағанды облысының Ақтоғай ауданындағы Тоқырауын өзенінің бойында дүниеге келген. Ол – қазақтың атақты ханы Бөкейдің ұрпағы, яғни шежіре бойынша «төре» тұқымынан. Әкесінің есімі Нұрмұхамед, ал анасы Бегім ханым болған. Әлиханның әкесі Нұрмұхамед – қазақтың белгілі ханы Бөкейдің ұрпағы, ал анасы Бегім ханым – қазақтың атақты батыры Мамайдың ұрпағынан шыққан. Бұл отбасында қазақтың дәстүрлі тәрбиесі мен мәдениеті жоғары бағаланған.
Әлиханның балалық шағы қазақтың көшпелі өмірімен тығыз байланысты болды. Ол жас кезінен бастап ата-бабаларының тарихын, дәстүрлерін және мәдениетін терең меңгерді. Бұл оның болашақта ұлттың тәуелсіздігі мен мәдениетін қорғауға деген ұмтылысын қалыптастырды.
Білім алу және алғашқы қадамдар
Әлихан Бөкейханның білім жолы Омбы қаласындағы техникалық училищеден басталды. Ол осы оқу орнында жақсы оқып, 1886 жылы оны үздік бітірді. Осыдан кейін ол Санкт-Петербургтегі орман шаруашылығы институтының экономика факультетіне оқуға түсіп, 1894 жылы оны да тәмамдады. Бұл білім оған қазақ даласының табиғи ресурстарын зерттеуге және оларды тиімді пайдалануға мүмкіндік берді.
Оқу барысында Әлихан Бөкейхан тек қана техникалық білім алып қоймай, сонымен қатар орыс әдебиеті, тарихы және философиясы салаларында да терең білім алды. Бұл оның ой-өрісін кеңейтті және болашақта ұлттың мәдениеті мен ғылымын дамытуға деген ұмтылысын арттырды.
Қоғамдық қызметі мен шығармашылық жолы
Әлихан Бөкейханның қоғамдық қызметі 1905 жылы басталды. Ол осы жылы Ресейдің бірінші мемлекеттік думасына депутат болып сайланды. Осы кезеңде ол қазақ халқының құқықтарын қорғау мәселелеріне белсенді араласты. Ол қазақтардың жер мәселесі, білім алу құқықтары және ұлттық мәдениетті сақтау мәселелерін көтерді.
Әлихан Бөкейханның шығармашылық жолы да өте бай болды. Ол қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың шығармашылығын зерттеп, оның өмірі мен шығармаларын алғаш рет ғылыми тұрғыдан талдады. Оның «Абай (Ибрагим) Құнанбаев» атты мақаласы қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалаған еңбектердің бірі болып саналады.
Сонымен қатар, Әлихан Бөкейхан қазақтың тарихы, мәдениеті және этнографиясы туралы көптеген мақалалар жазды. Ол қазақ халқының тарихын зерттеп, оны әлемдік қауымдастыққа танытуға үлкен үлес қосты.
Саяси көзқарастары мен қызметі
Әлихан Бөкейханның саяси көзқарастары оның өмірінің соңына дейін өзгеріссіз қалды. Ол қазақ халқының тәуелсіздігі мен өзін-өзі басқаруын қолдады. Ол Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы шықты және қазақтардың құқықтарын қорғау үшін күресті.
1917 жылы Ресейде болған Ақпан төңкерісінен кейін Әлихан Бөкейхан қазақ халқының автономиясын құру мақсатында «Алаш» партиясын құрды. Бұл партия қазақ халқының ұлттық мүдделерін қорғауды мақсат етті. 1917 жылы «Алаш» партиясы Семей қаласында өткен құрылтайда қазақ автономиясын жариялап, Әлихан Бөкейханды оның төрағасы етіп сайлады.
Алаш автономиясы 1920 жылы Кеңес үкіметі тарапынан жойылғанымен, Әлихан Бөкейханның саяси қызметі қазақ халқының тәуелсіздігі жолындағы күрестің символы болып қалды.
Жеке өмірі
Әлихан Бөкейханның жеке өмірі туралы мәліметтер өте аз. Ол өзінің жеке өмірін көпшілікке жария етпеген. Оның отбасы туралы да нақты ақпараттар жоқ. Дегенмен, оның қоғамдық қызметі мен шығармашылық жолы оның жеке өмірінен маңыздырақ болды.
Мұра және маңызы
Әлихан Бөкейханның мұрасы қазақ халқының тарихында ерекше орын алады. Оның саяси қызметі, ғылыми еңбектері және ағартушылық қызметі қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуына үлкен әсер етті. Ол қазақ халқының ұлттық санасын оятып, оның тәуелсіздігі үшін күресуге шақырды.
Әлихан Бөкейханның еңбектері бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтқан жоқ. Оның шығармалары қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалаған еңбектердің бірі болып табылады. Сонымен қатар, оның саяси қызметі қазақ халқының тәуелсіздігі жолындағы күрестің символы болып қалды.
