Амеба қалай көбейеді? Көбею процесінің ерекшеліктері
Амеба – біржасушалы қарапайым организм, ол негізінен суда, ылғалды топырақта немесе жануарлардың ішкі мүшелерінде кездеседі. Бұл микроскопиялық тіршілік иесі қарапайым құрылысына қарамастан, өте қызықты көбею процесіне ие. Көптеген басқа қарапайымдылар сияқты, амебаның көбеюі ерекше механизмдер арқылы жүзеге асады, ал оның негізгі әдісі – митоз арқылы бинарлы бөліну.
Амебаның көбею процесі
Амеба жыныссыз жолмен көбейеді, бұл оның жылдам көбеюіне мүмкіндік береді. Негізгі көбею кезеңдері мыналар:
1. ДНҚ-ның репликациясы (көбеюі)
Көбею процесі басталар алдында амебаның ядросында ДНҚ екі еселенеді. Бұл кезеңде жасуша көбеюге дайындалады, өйткені оның генетикалық материалы жаңадан пайда болатын екі амебаға бөлінуі керек.
2. Ядроның бөлінуі (митоз)
Ядро митоз деп аталатын процесс арқылы бөлінеді. Бұл процесте ядро екіге бөлініп, әрбір жаңа ядро болашақ жасушаның негізі болады.
3. Цитоплазманың бөлінуі
Ядро бөлінгеннен кейін амебаның цитоплазмасы созылып, біртіндеп екіге ажырай бастайды. Бұл кезеңде амеба пішінін өзгертіп, ақырында екіге бөлінеді.
4. Жаңа екі амебаның пайда болуы
Бөліну процесі аяқталған соң, екі жаңа амеба түзіледі. Бұл жаңа жасушалар ана жасушамен генетикалық жағынан бірдей болады, яғни олар клондар болып табылады.
Қолайсыз жағдайда көбею
Амеба тек қолайлы ортада ғана көбеймейді, қолайсыз жағдайларда (суық температура, қорек жетіспеушілігі, құрғақшылық) ерекше бейімделу әдістерін қолданады:
- Циста түзу: Егер орта қолайсыз болса, амеба өзін қорғаныс қабықшамен қоршайды. Бұл жағдай “циста” деп аталады.
- Ұзақ уақыт күту: Циста күйінде амеба бірнеше ай, тіпті жылдар бойы тіршілігін сақтай алады.
- Қолайлы жағдайға қайта оралу: Су немесе қорек қолайлы деңгейге жеткенде, амеба қабықшасынан босап, белсенді тіршілігін жалғастырады.
Амебаның көбеюінің биологиялық маңызы
Амебаның осылайша қарапайым әрі тиімді көбеюі оған көптеген артықшылықтар береді:
- Жылдам таралу: Амеба қысқа уақытта көп мөлшерде көбейе алады, бұл оның тіршілік ету аймағын кеңейтуге мүмкіндік береді.
- Генетикалық тұрақтылық: Көбею кезінде мутациялар сирек кездеседі, сондықтан жаңа жасушалар бастапқы амебаға ұқсас болады.
- Қолайсыз ортаға төзімділік: Циста түзу арқылы амеба тіршілігін сақтап, қолайлы уақытты күтуге қабілетті.
Амебаның көбеюі мен адам өміріне әсері
Амебаның кейбір түрлері адам ағзасында паразит ретінде өмір сүреді. Мысалы, Entamoeba histolytica деп аталатын амеба ішек ауруларын тудырады. Бұл паразиттік амебалар да бинарлы бөліну арқылы көбейеді, бірақ олардың тіршілік ету ортасы – адам ішегі.
Көптеген басқа амебалар экожүйеде маңызды рөл атқарады. Олар бактериялармен және басқа ұсақ ағзалармен қоректеніп, табиғи тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі.
