Араның ұясы қалай аталады – Табиғаттағы омарта құпиясы

Біз күнделікті бал жейтін кезде оның қайдан және қалай пайда болғанын сирек ойлаймыз. Алайда бұл тәтті өнімнің артында мыңдаған аралардың үйлесімді еңбегі жатыр. Олар ерекше ұйымшыл тіршілік иелері ғана емес, сонымен қатар табиғаттағы ең дәл, ең күрделі құрылымдардың бірін жасайды. Бұл құрылым — аралардың мекені, олардың өмір сүру, еңбек ету және ұрпақ тәрбиелеу орталығы.

Бүгін біз осы ұяның атауы мен оның құрылысы жайлы кеңінен тоқталамыз.

Табиғат шеберлігінің үлгісі

Аралар — таңғажайып инженерлер. Олар өз мекенін алты бұрышты ұяшықтардан тұратын етіп салады. Бұл таңдау кездейсоқ емес. Алтыбұрыш — кеңістікті ең тиімді қолдануға мүмкіндік беретін геометриялық пішін. Ол құрылымның беріктігін сақтап, араларға барынша көп бал мен дернәсілге орын қалдырады. Аралар мұндай тиімділікке ешқандай сызба немесе сызғышсыз, тек инстинкт пен табиғи бағдардың арқасында қол жеткізеді.

Ұя қалай салынады?

Ара ұясын салу — ұжымдық еңбек нәтижесі. Алдымен жұмысшы аралар балауыз өндіреді. Бұл — олардың денесінен бөлініп шығатын ерекше зат. Балауыз жұмсақ әрі икемді болып келеді. Жұмысшылар бұл затты бір-біріне беру арқылы ұяшықтарды біріктіріп, үлкен құрылымға айналдырады. Осылайша, біртіндеп ара ұясының ішкі бөліктері қалыптасады.

Ұяның ішкі құрылымы

Аралар өмір сүретін ұя бірнеше бөлімнен тұрады:

• Ара аналыққа арналған бөлік — бұл жерде аналық ара жұмыртқа салады.
• Дернәсіл өсетін ұяшықтар — жұмыртқадан шыққан дернәсіл осы бөлікте өсіп, даму кезеңінен өтеді.
• Бал мен тозаң сақтайтын қоймалар — жұмысшы аралар гүлден әкелген нектар мен тозаңды осы жерге жинайды.

Ұя іші өте жақсы ұйымдастырылған: әр ара өзінің міндетін біледі және сол бойынша жұмыс істейді. Бірі — гүл жинайды, бірі — ұяны қорғайды, енді бірі — балауыз жасап, құрылыс жүргізеді. Мұндай ұжымдық тәртіп пен үйлесімділік табиғатта сирек кездеседі.

Аралардың қоғамы

Аралар қоғамы иерархиялық құрылымға негізделген. Әр ұяда бір ғана аналық ара (патшайым) болады. Ол жұмыртқа салып, ұрпақ жалғастырумен айналысады. Жұмысшы аралар — ұядағы басты еңбек күші. Олар гүлден бал жинап, ұя салып, дернәсілді қоректендіріп, патшайымды бағып-қағады.

Ұяға кіріп-шығатын аралар арнайы “қабылдау қызметінен” өтеді: бөтен иісті сезсе, күзетші аралар бөгде араны кіргізбейді. Бұл — ұя қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бір тәсілі.

Ара ұясының түрлері

Табиғатта ара ұясының бірнеше түрі кездеседі. Олардың кейбірі:

• Жабайы ара ұясы — ағаш қуыстарында немесе жартастардың арасында орналасады.
• Ара шаруашылығындағы жасанды ұя — адамдар жасаған, бал өндіруге арналған құрылым.
• Ағаш бұтақтарындағы салынған ұялар — көбінесе тропикалық аймақтарда кездеседі.

Осындай ұялардың барлығы әртүрлі пішінде болғанымен, ішкі құрылымы ұқсас және негізгі мақсат — аралардың тіршілігін қамтамасыз ету.

Ұяның атауы

Енді негізгі сұраққа көшейік: араның ұясы қалай аталады? Қазақ тілінде бұл құрылымды “ұя” деп атаса да, оның дәстүрлі атауы — омарта. Омарта — аралардың тіршілік ортасы ғана емес, сонымен қатар адамзатқа бал, балауыз және дәрілік қасиеті бар өнімдер беретін басты орын. Осы себепті бұл сөз тек биологиялық құрылымды емес, мәдени және шаруашылық мағынаға да ие.

Ара ұясынан алынатын өнімдер

Ара ұясынан келесі пайдалы өнімдер алынады:

• Бал — табиғи тәтті, иммунитетті күшейтеді.
• Балауыз — косметикада және медицинада қолданылады.
• Ара уы — артрит, буын ауруларына ем ретінде зерттелуде.
• Пирга (ара наны) — бал мен тозаң қоспасы, дәруменге бай.