Аутист балалардың сөйлеу тілі: ата-анаға арналған кеңес
Баланың сөйлеу қабілетінің дамуы — оның жалпы дамуының маңызды көрсеткіші. Кейбір балаларда бұл үдеріс баяу жүріп, ерекше назар мен қолдауды қажет етеді. Аутизм спектріндегі бұзылыстары бар балалардың сөйлеу тілі жиі ерекше сипатта болады. Бұл мақалада біз олардың сөйлеу ерекшеліктеріне, кездесетін қиындықтарға және ата-аналар мен мамандар не істей алатынына тоқталамыз.
Сөйлеу дамуының ерекшеліктері
Аутизмі бар балаларда сөйлеу тілі бірдей деңгейде дамымайды. Кейбіреулері мүлде сөйлемейді, ал кейбіреулерінде сөздік қоры жеткілікті болғанымен, олар оны дұрыс пайдалана алмайды. Мысалы:
- Эхолалия — баланың естіген сөзді немесе сөйлемді қайталауы (мысалы, сұраққа жауаптың орнына сұрақтың өзін қайталау);
- Сөздерді орынсыз қолдану — кейде баланың айтқандары мағынасыз немесе жағдайға сәйкес келмейді;
- Интонация мен дауыс екпінінің ерекшелігі — сөйлеу монотонды немесе біртүрлі ырғақта болуы мүмкін.
Коммуникациядағы қиындықтар
Сөйлеудің өзі ғана емес, қарым-қатынас жасау қабілеті де жиі бұзылады. Аутизмі бар балалар мыналарда қиындық көре алады:
- Көзбен байланыс орнату;
- Ым-ишара қолдану;
- Диалогқа қатысу;
- Әлеуметтік жағдайға сай сөйлеу мәнерін таңдау.
Қолдау жолдары
Балада сөйлеу мәселесі бар екенін ерте анықтау — өте маңызды. Сөйлеу терапевті (логопед), дефектолог және арнайы педагогтар баланың тілі мен коммуникациясын дамытуда үлкен рөл атқарады. Қолданылатын әдістерге мыналар жатады:
- АРТ (Альтернативті және толықтырушы коммуникация) — суреттер, белгілер немесе арнайы құрылғылар арқылы қарым-қатынас үйрету;
- Құрылымданған тілдік жаттығулар — баланың сөздік қорын кеңейтіп, сөйлеу құрылымдарын меңгеруге көмектесу;
- Ойын арқылы үйрету — баланы қызықтыру арқылы қарым-қатынасқа тарту.
Ата-анаға кеңес
Аутизмі бар баламен жұмыс — үздіксіз процесс. Ата-ананың сабырлылығы, тұрақты қолдауы және мамандармен бірлесе әрекет етуі — баланың сөйлеу қабілетінің дамуына үлкен ықпал етеді.
