Азаматтығы жоқ адамдар қалай аталады – толық түсініктеме
Көп жағдайда азаматтықтың болмауы кездейсоқ немесе мәжбүрлі жағдайдан туындайды. Басты себептердің бірі — туу кезінде ата-анасының азаматтығының болмауы немесе олардың елдің азаматтығын бермейтін жүйеге жатуы. Бұған қоса, саяси, әлеуметтік немесе экономикалық жағдайлардан қашқан босқындар, көші-қон құжаттарынан айырылған тұлғалар немесе белгілі бір елдердің заңнамалық өзгерістері де себеп болуы мүмкін.
Мысалы, кейбір елдерде заң бойынша баланың азаматтығы ата-анасына байланысты беріледі. Егер ата-анасы азаматтығы жоқ немесе басқа елдің азаматтары болса, бала да азаматтықсыз қалуы мүмкін. Бұл жағдай әсіресе көші-қонмен байланысты елдерде жиі кездеседі.
Азаматтығы жоқ адамдар қалай аталады?
Осындай ерекше құқықтық жағдайдағы тұлғалар апатридтер деп аталады. Бұл термин халықаралық құқықта кеңінен қолданылады және БҰҰ мен басқа да ұйымдар осы топтағы адамдардың құқықтарын қорғаумен айналысады.
Апатридтер — заң жүзінде ешбір елдің азаматы болып саналмайтын тұлғалар. Олардың жағдайы көптеген қиындықтармен байланысты. Мысалы, олар:
- Жұмысқа тұруда кедергіге ұшырайды
- Медициналық қызметтерге қол жеткізе алмайды
- Білім алу мүмкіндіктері шектеулі
- Ел ішіндегі қозғалысына шектеу қойылуы мүмкін
- Шет елге шығу немесе қайтып оралу құқықтары болмауы ықтимал
Құқықтық қорғау мен халықаралық ұйымдардың рөлі
Азаматтығы жоқ адамдарды қорғау – халықаралық қауымдастықтың басты міндеттерінің бірі. Бұл бағытта Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар Істері жөніндегі Жоғарғы Комиссары (UNHCR) маңызды рөл атқарады. Олар:
- Апатридтерді тіркеумен айналысады
- Олардың құқықтық мәртебесін реттеуге көмектеседі
- Елдермен бірлесе отырып азаматтық беру процестерін жеңілдетеді
- Қоғамда бұл мәселеге назар аударуға ықпал етеді
Азаматтық алу жолдары
Азаматтықсыз қалған тұлғалар өз құқықтық мәртебесін қалпына келтіре алады, бірақ бұл оңай процесс емес. Әр елдің заңына байланысты түрлі жолдар ұсынылады:
- Натурализация жолымен азаматтық алу
- Азаматтығы жоқ тұлға ретінде тіркеліп, арнайы жеңілдіктер алу
- Туған елінің азаматтығын қайтару туралы өтініш беру
- Баланың азаматтығы автоматты түрде берілетін елдерде туылған жағдайда, жеңілдетілген тәртіппен азаматтық алу
