Бауыржан Момышұлы өмірбаяны – батыр, жазушы, қайраткер
Қазақ халқының тарихында ерлік пен батырлықтың, отаншылдық пен рухани тазалықтың символына айналған ұлы тұлғалардың бірі – Бауыржан Момышұлы. Ол – Екінші дүниежүзілік соғыстағы атақты батыр, әскери қолбасшы, даңқты дивизия командирі ғана емес, сонымен қатар ұлт руханиятына өлшеусіз үлес қосқан жазушы, ойшыл, тәрбиеші. Оның өмір жолы – қазақ жастарына үлгі, ал шығармашылығы – отансүйгіштіктің мектебі. Бауыржан Момышұлының ерлігі тек Қазақстанда емес, бүкіл Кеңес Одағы көлемінде мойындалды. Оның есімі Мәскеу түбіндегі шайқаспен, жауынгерлік тәртіп пен әскери батылдықпен тікелей байланысты.
Сонымен қатар Бауыржан Момышұлы ұлттық мәдениет пен әдебиетте де өз ізін қалдырды. Ол жазған еңбектерінде қазақтың батырлық дәстүрін, халықтың рухани күшін айқын көрсетті. Бүгінгі күні ол тек әскери тұлға емес, ұлттың тәуелсіздігі мен рухын сақтап қалған қайсар қайраткер ретінде есте сақталады.
Балалық шағы мен отбасы
Бауыржан Момышұлы 1910 жылы 24 желтоқсанда Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Көлбастау ауылында дүниеге келді. Оның әкесі – Момыш, кедей шаруа, қарапайым еңбек адамы болған. Анасы Рәзия ерте қайтыс болғандықтан, Бауыржан әкесінің туыстарының қолында өсіп-жетілді. Қазақ қоғамындағы дәстүрлі тәрбие үлгісі мен ауылдағы тұрмыс салты болашақ батырдың мінез-құлқына, дүниетанымына зор ықпал етті.
Жастайынан ширақ, зерек бала ауыл ақсақалдарының әңгімелерін тыңдап өсті. Ол өзінің естеліктерінде бала кезінде батырлар жырын тыңдап, ерлікке құштар болғанын жазады. Әсіресе, қазақтың ертегі-аңыздары мен батырлық дастандары оның қиялына қанат бітіріп, отансүйгіштік сезімін оятқан.
Бала кезінен әділдікке ұмтылған ол ауылдағы әділетсіздіктерге қарсы шыққыш болатын. Әкесінің кедей тұрмысына қарамастан, Бауыржан еңбекқорлықпен, табандылықпен өмір сүрді. Бұл қасиеттер кейінгі әскери жолында, әсіресе қиын-қыстау шақтарда ерекше байқалды.
Отбасында алған ұлттық тәрбие, ауылдағы халықтық дәстүрлер – Бауыржан Момышұлының болашақта ұлт руханиятының қорғаушысы әрі халық батырлығын паш етуші тұлғаға айналуына негіз қалады.
Білім алуы мен алғашқы қадамдары
Бауыржан Момышұлы алғашқы білімін ауыл мектебінде алады. Кейінірек Жамбыл қаласындағы интернатта оқып, орыс тілін меңгереді. Жастайынан оқуға құмар болған ол математикаға, әдебиетке ерекше қызығушылық танытты.
1928 жылы ол Алматыдағы Қазақ педагогикалық техникумына оқуға түсіп, мұғалім мамандығын меңгереді. Алайда, ол өзін әскери салада сынап көруді армандады. Техникумды тәмамдаған соң біраз уақыт ауылда мұғалім болып қызмет атқарды. Бірақ білім беру саласынан гөрі әскери тәртіп пен тәрбиеге бейімділігі анық байқалды.
1932 жылы Қызыл Армия қатарына шақырылып, әскери қызметін бастайды. Әскери мектепте білім алып, артиллерия саласында маманданды. Қызмет барысында ұқыптылығы мен тәртіпке берік мінезі ерекше көзге түсіп, қысқа уақытта офицерлік дәрежеге дейін көтеріледі.
Әскери дайындықпен қатар Бауыржан өзін-өзі жетілдіруге де көп көңіл бөлді. Ол әскери ғылымдарды, соғыс тарихын, тактика мен стратегияны терең зерттеді. Бұл ізденістері кейін соғыстағы қолбасшылық қабілетіне айтарлықтай әсер етті.
Шығармашылығы, қызметі мен жетістіктері
Әскери қызметі және Ұлы Отан соғысындағы ерлігі
1941 жылы басталған Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Бауыржан Момышұлы Мәскеу түбіндегі шайқастарда ерекше көзге түсті. Ол Панфилов дивизиясының батальон командирі болып, кейін полк басқарды. Жаудың танкілері мен әскеріне қарсы ұйымдастырылған шайқастарда Момышұлының тапқырлығы, батылдығы, қайсарлығы ерекше байқалды.
Мәскеуді қорғаудағы оның ерлігі сол кезеңдегі кеңес халқының рухын көтерді. Неміс армиясының мықты шабуылдарына төтеп берген қазақ батыры жайлы ақпарат майдан даласында ғана емес, ел арасында да аңызға айналды.
Соғыс кезінде Бауыржан Момышұлы бірнеше рет ауыр жарақат алғанына қарамастан, майдан шебін тастамай, әскерін алға жетеледі. Оның қолбасшылық қабілеті жоғары бағаланып, ол полковник дәрежесіне дейін көтерілді. Соғыс аяқталған соң да оның есімі Кеңес Одағының әр түкпірінде құрметпен аталды.
Әдеби шығармашылығы
Соғыстан кейінгі жылдары Бауыржан Момышұлы өзінің әскери тәжірибесін, көрген-білгенін шығармашылыққа арқау етті. Оның «Москва үшін шайқас», «Соғыс психологиясы», «Ұшқан ұя» атты еңбектері тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің бірнеше тіліне аударылып, үлкен танымалдылыққа ие болды.
Әсіресе «Ұшқан ұя» кітабы – қазақ халқының салт-дәстүрін, ұлттық тәрбиенің құндылықтарын дәріптеген шығарма ретінде бағаланады. Бұл еңбек арқылы ол өзінің отбасындағы, ауылындағы тәрбиенің қандай маңызы бар екенін көрсетті.
Әскери мемуарларында Момышұлы солдат психологиясын, соғыс кезіндегі адам мінезінің қыр-сырын терең талдап жазды. Оның еңбектері әскери ғылымға да қосылған қомақты үлес болып саналады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Бауыржан Момышұлы – тек жауынгер ғана емес, қоғамдық ойшыл, халықтың болашағына алаңдаған азамат болды. Ол ұлттық рухты сақтау, қазақ тілін дамыту, жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеу мәселелерін үнемі көтерді.
Кеңес дәуірінде ұлттық мүддені ашық айту оңай болмағанымен, Момышұлы ешқашан батылдығынан тайған емес. Ол қазақ халқының ерлік дәстүрлерін насихаттап, ұрпаққа ұлттық болмысын жоғалтпау қажеттігін жеткізді.
Оның саяси көзқарастарында әділдік, халықтың бірлігі, рухани тәуелсіздік идеялары басым болды. Момышұлының пікірінше, елдің қуаты тек қарумен емес, халықтың намысы мен мәдениетінде жатыр.
Жеке өмірі
Бауыржан Момышұлының жеке өмірі де көпшілікке қызық. Ол отбасылы болып, ұрпақ тәрбиеледі. Балалары мен немерелеріне ұлттық тәрбие беріп, әрдайым адамдық қасиетті жоғары қойды.
Ол күнделікті өмірде қатал, тәртіпшіл болғанымен, жүрегінде мейірім мен ізгілікке орын берді. Отбасында ол парасатты әке, қамқор жар ретінде есте қалды. Оның ұрпақтары да қазіргі таңда батырдың есімін лайықты дәрежеде ардақтап жүр.
Мұрасы мен маңызы
Бауыржан Момышұлының мұрасы – тек әскери ерлік қана емес, ұлттық руханиятқа қосқан зор үлесі. Оның есімі Қазақстандағы көптеген мектептерге, көшелерге, мәдениет үйлеріне берілген. Алматыда батырдың ескерткіші орнатылып, туған жерінде мұражайы ашылды.
Әдеби шығармалары жас ұрпақты патриоттық рухта тәрбиелеуге қызмет етуде. «Ұшқан ұя» еңбегі қазақ отбасы тәрбиесінің айнасы болса, «Соғыс психологиясы» әскери ғылымда құнды еңбек ретінде бағаланады.
1990 жылы оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Бұл кешігіп берілген әділ бағасы болатын. Қазақ халқы үшін ол мәңгілік батыр, ұлттық мақтаныш тұлға.
