Балықтар суда қалай жүзеді – Қызықты фактілер

Балықтардың суда қозғалу қабілеті олардың дене құрылымына және арнайы физиологиялық бейімделулеріне байланысты. Олар суда жеңіл әрі икемді қозғалу үшін арнайы дене пішіні мен жүзу мүшелеріне ие. Бұл мақалада балықтардың суда жүзу механизмдері, оларды қамтамасыз ететін биологиялық ерекшеліктер және олардың тіршілігіне тигізетін әсері туралы қарастырамыз.

1. Балықтардың дене құрылымы және қозғалысы

Балықтар суда қозғалуы үшін дене пішіні, жүзу қанаттары және құйрық қанаты сияқты ерекшеліктерді пайдаланады. Олардың аэродинамикалық пішіні судағы кедергіні азайтуға көмектеседі. Ұзын, сүйір немесе жалпақ дене құрылымы балықтың жылдамдығын және маневрлік қабілетін анықтайды.

Құйрық қанаты балықтың негізгі қозғаушы мүшесі болып табылады. Ол қозғалыс жасау және бағыт өзгерту үшін қажет. Кейбір балықтар, мысалы, акула мен тунец, жылдам жүзу үшін күшті құйрық қанатын пайдаланады. Ал жалпақ денелі балықтар, мысалы, скаттар, қанат тәрізді жүзу мүшелерін қолданып, баяу әрі тұрақты қозғалады.

2. Жүзу көпіршігі және оның маңызы

Көптеген сүйекті балықтардың суда жүзуіне көмектесетін ерекше орган – жүзу көпіршігі бар. Бұл орган оттегі мен басқа газдарды сақтауға мүмкіндік береді және балықтың судың белгілі бір қабатында қалқуын қамтамасыз етеді. Жүзу көпіршігінің негізгі қызметтері:

• Суда тепе-теңдікті сақтау – балықтың шамадан тыс батып кетуіне немесе судың бетіне шамадан тыс көтерілуіне жол бермейді.
• Энергия үнемдеу – балықтарға жүзу кезінде қосымша күш жұмсамай, белгілі бір тереңдікте қалуға мүмкіндік береді.
• Қысым реттеу – балықтар тереңдікке түскен сайын жүзу көпіршігінің көлемі кішірейеді, ал жоғары көтерілгенде ұлғаяды.

3. Бұлшықеттердің рөлі

Балықтар суда жүзу үшін бүйір бұлшықеттерін пайдаланады. Бұлшықеттер толқын тәрізді қимыл жасап, дененің иілуіне мүмкіндік береді. Бұл қозғалыс судың қарсылығын азайтып, балықтардың алға жылжуын қамтамасыз етеді.

Мысалы, жылдам жүзетін балықтарда қызыл бұлшықет талшықтары көбірек, себебі олар үздіксіз жүзуге бейімделген. Ал баяу қозғалатын балықтарда ақ бұлшықет талшықтары басым, себебі олар тек қысқа қашықтықта жедел қозғалады.

4. Қанаттардың қызметі

Балықтардың әр түрлі қанаттары белгілі бір қызметтер атқарады:

• Құйрық қанаты – қозғалысты қамтамасыз етеді.
• Кеуде және құрсақ қанаттары – тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі және бағытты өзгертуге мүмкіндік береді.
• Арқа және аналь қанаттары – көлденең бағыттағы тұрақтылықты қамтамасыз етеді.

Әрбір балық түрінің қанаттарының орналасуы мен құрылымы олардың тіршілік ету ортасына сәйкес бейімделген. Мысалы, теңіз мысығы секілді балықтар қанаттарын желкен тәрізді пайдаланып, баяу жүзеді, ал тунц балықтары күшті құйрық қанатының арқасында жоғары жылдамдықпен қозғалады.

5. Су ағыстарын пайдалану

Кейбір балықтар суда жүзу кезінде су ағыстарын тиімді пайдаланады. Олар судың ағымымен қозғалып, энергияны үнемдей алады. Топтасып жүзетін балықтар, мысалы, сардиналар мен майшабақтар, топтың ішінде жүзу арқылы судың қарсылығын азайтып, тиімді жылжиды.

6. Суда жүзу тәсілдерінің түрлері

Балықтар түрлі жүзу әдістерін қолданады:

• Тұрақты толқын тәрізді қозғалыс – дененің артқы бөлігін толқындатып қозғалту (мысалы, акула, тунц).
• Қанаттарын қағып жүзу – негізгі қозғалыс көзі ретінде кеуде қанаттарын пайдалану (мысалы, скаттар, манта балықтары).
• Жылдам секіріп қозғалу – суда тез қозғалу үшін қуатты құйрық сермеп, секіру (мысалы, форель, алабұға).

7. Балықтардың суда жүзу қабілетінің маңызы

Балықтардың жүзу қабілеті олардың қоректенуі, жауларынан қорғануы және көбеюі үшін маңызды. Жылдам жүзетін балықтар (мысалы, қылышбалық) жыртқыштардан қашуға немесе өздері жемтігін тез аулауға бейімделген. Ал баяу қозғалатын балықтар көбінесе қорғану үшін қатты қабыршақтар, у немесе жасырыну қабілеттерін пайдаланады.