Бата беру дегенді қалай түсінесің – Қазақтың рухани мұрасы мен дәстүрі

Қазақ халқының бай рухани мұрасы ішінде бата беру ерекше орын алады. Бұл – ізгі ниетпен жасалған дұға, тілек, әрі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан тәрбиелік мәні зор дәстүр. Қазақ қоғамында бата адам өмірінің маңызды сәттерінде беріліп, ақ тілек пен жақсылықтың нышаны болып саналады.

Бата берудің маңызы

Бата – ізгі тілек пен дұғаның үйлесімі. Ол арқылы үлкендер жастары кішіге ақ жол тілеп, өмірдегі игіліктер мен табыстарға жетуін сұрайды. Батаның маңыздылығы бірнеше қырынан қарастырылады:

• Тәрбиелік мәні – жастар үлкендердің батасын алу арқылы олардан өнеге алады.
• Құдіреттілік күші – бата қасиетті сөз саналып, оның орындалуына сенім зор.
• Ынтымақ пен бірлікті нығайтуы – бата берілгенде адамдар бір-біріне жылы тілек білдіреді, осылайша қоғамдағы сыйластық артады.

Батаның түрлері

Бата берудің әртүрлі жағдайларға сәйкес өзіндік ерекшеліктері бар. Қазақ дәстүрінде кең таралған бата түрлерін төмендегіше жіктеуге болады:

1. Ас батасы – тамақтанар алдында немесе кейін берілетін, ризашылық білдіретін бата.
2. Сапар батасы – жолға шыққан адамға ақ жол тілеу мақсатында беріледі.
3. Той батасы – үйлену тойы, сүндет тойы сияқты қуанышты сәттерде жас жұбайларға немесе мерекелік іс-шара иелеріне айтылады.
4. Қайырлы іс батасы – жаңа іс бастаған адамға берілетін бата.
5. Жауынгерлік бата – ертеде жорыққа аттанған сарбаздарға, батырларға берілген.
6. Жаңа өмір бастау батасы – жаңа үйге кіргенде, көшіп-қонғанда немесе бала өмірге келгенде беріледі.

Бата сөзінің құдіреті

Қазақ халқы сөздің құдіретіне сенген. Батаның әсерлі болуы үшін оған шын жүректен сеніп, адал ниетпен айту маңызды. Баталарда әдетте ақ жол, мол несібе, ұзақ ғұмыр, татулық пен береке тіленеді.

Мысалы, қазақ баталары көбіне төмендегідей мазмұнда құрылады:

«Ақ жол болсын, жолың ашық болсын, Жолыңа нұр төгілсін. Досың көп, дұшпаның аз болсын. Берекең артып, ырысың молайсын!»

Бұл тек бір мысал, әрбір бата жағдайға байланысты өзгеріп, әркімнің өзіне лайық тілекке айналады.

Бата беру дәстүрін сақтау

Қазіргі таңда бата беру дәстүрі бұрынғыдай кең таралмағанымен, оның маңыздылығын ұмытпау қажет. Жастар бұл дәстүрді жалғастырып, үлкендердің батасын алуды әдетке айналдырса, халқымыздың рухани құндылықтары сақталады.

Бүгінде мектептер мен оқу орындарында бата үйрету сабағын енгізу, отбасында үлкендерден бата алу мәдениетін жалғастыру маңызды. Осылайша, бұл ерекше дәстүр келесі ұрпаққа дұрыс жетіп, ұлттық сананың қалыптасуына үлес қосады.