Бердібек Соқпақбаев өмірбаяны
Бердібек Ыдырысұлы Соқпақбаев – қазақ балалар әдебиетінің көрнекті өкілі, жазушы және сценарист. Ол қазақ әдебиетінде ерекше орын алған тұлға ретінде танылды. Оның шығармалары жас ұрпақты адамгершілікке, адалдыққа, достыққа тәрбиелеуге бағытталған. «Менің атым Қожа» атты шығармасы әлемнің көптеген тілдеріне аударылып, түрлі елдерде оқылып, жоғары бағаланды. Бердібек Соқпақбаев шығармашылығының мәні тек балаларға ғана емес, жалпы қазақ әдебиетіне үлес қосатын ерекше құндылық болып табылады. Оның шығармалары уақыт өткен сайын өз маңызын жоғалтпай, әр жаңа буын оқырмандарға рухани азық болып қызмет етеді.
Бердібек Соқпақбаев қазақ әдебиетінде балалар әдебиетінің дамуына ерекше ықпал еткен жазушылардың бірі. Оның шығармалары адамгершілікке, достыққа, адалдыққа шақырады, сонымен қатар шынайылыққа, өмірдің құндылықтарын терең түсінуге үйретеді. Жазушының шығармалары тек көркемдік қана емес, тәрбиелік мәнге де ие. Оның әр кейіпкері, әр сюжеті бала психологиясына сай құрылып, оқырманға ой салатын мәнге толы.
Бердібек соқпақбаев өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Бердібек Соқпақбаев 1924 жылы 15 қазанда Алматы облысының Нарынқол ауданы, Қостөбе ауылында дүниеге келген. Ол Албан тайпасының Құрман руының Беснайза тармағынан шыққан. Отбасы кедей болғандықтан, балалық шағы қиын жағдайда өтті. 8 жасында анасын ауыр науқастан айырылған бұл оқиға оның өміріне үлкен әсер етті. Осы қайғы оның шығармашылығында да көрініс тапқан.
Ағасы Сатылған Бердібекке бала кезінен білімге құштар болуды үйреткен. Ол кішкентайынан кітапқа, оқуға құмар болған, бұл қасиет кейінгі шығармашылығына жол ашты. Отбасындағы қиыншылықтарға қарамастан, Бердібектің бойында еңбекқорлық, табандылық пен жауапкершілік қасиеттері қалыптасты. Балалық шағы мен отбасының әсері оның шығармашылығында терең көрініс тапты.
Бердібектің балалық шағы туралы ойлары мен естеліктері кейіннен «Балалық шаққа саяхат» атты шығармасында кеңінен баяндалды. Бұл шығармада ол өз балалық шағын, туған ауылын, ата-анасының әсерін, сонымен қатар ауыл өмірінің қарапайымдылығын шынайы бейнелейді. Балалық шақтың қиыншылықтары мен қуаныштары оның болашақтағы кейіпкерлерінің мінез-құлқына әсер еткен.
Білім жолы мен шығармашылыққа қадам
Орта мектепті туған ауылында бітіргеннен кейін Бердібек ФЗО-да (фабрика-завод училищесі) оқып, кейін әскери қызметке шақырылды. Соғыстан кейін Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтына түсіп, оны 1948 жылы тәмамдады. Институтта алған білімі мен тәжірибесі оның әдебиетке деген қызығушылығын арттырды.
Педагогикалық институтты бітірген соң ол ауыл мектептерінде мұғалім ретінде жұмыс істеді. Осы жылдар оның баламен қарым-қатынасы мен педагогикалық тәжірибесін арттырды, бұл кейінгі шығармаларында көрініс тапты. 1950 жылы Бердібек Соқпақбаев «Бұлақ» атты алғашқы жыр жинағын шығарып, әдебиетке қадам басты. Бұл жинақта ауыл өмірінің, балалардың күнделікті тіршілігінің көріністері көркем түрде берілген.
Кейін Мәскеуде Жоғары әдеби курстарды бітіріп, шығармашылық жолын жалғастырды. Ол «Қазақ әдебиеті» газетінде, «Балдырған» журналында, Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясында жұмыс істеді. Сонымен қатар, Қазақстан Жазушылар одағында балалар әдебиеті жөніндегі әдеби кеңесші қызметін атқарды. Осы жылдарда оның кәсіби шеберлігі артты, шығармаларына тереңдік пен мән беріле бастады.
Шығармашылық жолы мен туындылары
Бердібек Соқпақбаевтың шығармашылығы қазақ балалар әдебиетінің алтын қорына қосылған маңызды туындылармен толықты. Оның ең танымал шығармасы – «Менің атым Қожа» повесі, 1957 жылы жарық көрді. Бұл шығармада Қожа есімді баланың өмірі мен оның айналасындағы адамдармен қарым-қатынасы бейнеленген. Шығарма алғашында сынға ұшырағанымен, кейіннен үлкен танымалдыққа ие болды. «Менің атым Қожа» әлемнің көптеген тілдеріне аударылып, түрлі елдерде оқылды.
1963 жылы осы шығармадан түсірілген фильм Канн кинофестивалінде жүлде алды. Бұл – қазақ балалар әдебиетінің халықаралық деңгейде мойындалғанын көрсететін маңызды оқиға болды. Сонымен қатар, Бердібек Соқпақбаевтың басқа да туындылары бар: «Балалық шаққа саяхат», «Қайдасың, Гауһар», «Ергежейлілер елі». Бұл шығармаларда балалардың эмоциялары, армандары, достық қатынастары шынайы бейнеленген.
Бердібектің шығармаларының ерекшелігі – олардың педагогикалық мәні мен шынайылығы. Ол әр кейіпкердің мінезін, балалардың психологиясын терең түсінген. Шығармаларында моральдық, адамгершілік тақырыптар басты орын алады. Сонымен қатар, автордың өмірбаяндық деректері оның шығармаларында көрініс тауып, шығармалардың шынайылығын арттырады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Бердібек Соқпақбаев шығармаларында қоғамның шындығын, адамның ішкі дүниесін, моральдық құндылықтарды терең бейнеледі. Ол өз шығармаларында ресми идеологиядан аулақ болып, шынайы өмірдің көріністерін көрсетуге тырысты. Мысалы, «Ергежейлілер елі» шығармасы 1978 жылы жарияланбаған, тек 1990 жылы толық нұсқасы жарық көрген. Бұл шығарманың жарияланбауы оның идеологиялық тұрғыдан толық қабылданбауымен байланысты болды.
Бердібек Соқпақбаев шығармаларында әділетсіздікке, шындықты айтуға, адамгершілікке шақырады. Ол балаларға ғана емес, жалпы қоғамға тәрбиелік әсер етуге тырысқан. Оның шығармашылығы – тек әдеби құндылық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік және моральдық маңызы бар. Автор әрқашан адамның ішкі әлемін, жүрек тазалығын, достық пен сенімділікке шақыратын қағидаларды насихаттады.
Жеке өмірі
Бердібек Соқпақбаевтың жеке өмірі туралы көп мәлімет жоқ. Ол 1991 жылы 24 шілдеде Алматы қаласының сыртындағы саяжайында жүрек ауруынан қайтыс болды. Жазушының екінші жұбайы Бибігүл Қонысбаева оның жүрек ауруынан қайтыс болғанын айтады. Бердібек Соқпақбаев жеке өмірін көпшілік назарына шығармай, шығармашылығына толық көңіл бөлген. Оның шығармалары арқылы оның ішкі дүниесі, адамгершілікке, қоғамға деген көзқарасы айқын көрінеді.
Жазушының өмірі мен шығармашылығы тығыз байланыста болды. Ол өмірінде көрген қиыншылықтарды, балалық шағы мен отбасының әсерін шығармаларына енгізді. Сол арқылы оның шығармалары шынайы әрі әсерлі болып шықты. Бердібек Соқпақбаев жеке өмірін қоғамдық және шығармашылық қызметіне арнады, бұл оның әдебиеттегі орнының беріктігін көрсетеді.
Мұра және маңызы
Бердібек Соқпақбаевтың шығармалары қазақ балалар әдебиетінің алтын қорына қосылған маңызды туындылар болып табылады. Оның шығармалары балаларды адамгершілікке, адалдыққа, достыққа тәрбиелеуге бағытталған. Шығармаларының көпшілігі автордың өмірбаяндық деректерін негіз еткендіктен, олардың шынайылығы мен мәні арта түседі.
Бердібек Соқпақбаев шығармалары бүгінгі күнге дейін оқылып, жоғары бағаланып келеді. Оның шығармалары тек балаларға ғана емес, ересектерге де ой салатын, қоғамдағы моральдық құндылықтарды насихаттайтын туындылар болып табылады. Ол қазақ балалар әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосты және өзінің шығармашылық мұрасымен әдебиет тарихында мәңгілік із қалдырды.
Бердібек Соқпақбаевтың шығармалары арқылы балалар мен жасөспірімдер өмірдің мәнін түсініп, адамгершілік қағидаларын бойына сіңіреді. Оның туындылары педагогикалық мәнге ие, шығармашылық арқылы тәрбие беретін құрал ретінде бағаланады. Мұра ретінде қалдырған шығармалары қазақ мәдениеті мен әдебиетінің алтын қорында маңызды орын алады.
