Бердібек Соқпақбаев өмірбаяны – қазақ балалар әдебиетінің классигі
Қазақ әдебиетінің алтын қорына өлшеусіз үлес қосқан қаламгерлердің бірі – Бердібек Соқпақбаев. Ол балалар әдебиетінің классигі ғана емес, тұтас ұрпақтың тәрбиешісі, қазақ прозасының көрнекті өкілі болды. Оның шығармалары мектеп оқушыларының жүрегіне жол тапты, олардың ой-санасын тәрбиелеуге ықпал етті. Әсіресе «Менің атым Қожа» атты повесі арқылы ол тек қазақ оқырманының ғана емес, әлемдік әдеби қауымның да назарын аударды.
Бердібек Соқпақбаевтың шығармалары шынайылығымен, өмірдің өзінен алынған кейіпкерлерімен, балалар психологиясын дәл беруімен ерекшеленеді. Ол әдебиетке қарапайым ауылдан келгенімен, өз еңбегімен қазақ әдебиетінің биік шыңына көтерілді. Оның шығармалары ХХ ғасырдағы қазақ қоғамының тұрмыс-тіршілігін, ауыл өмірін, балалар мен жасөспірімдердің арман-мақсатын бейнелейді.
Бердібек соқпақбаев өмірбаяны слайд
Балалық шағы мен отбасы
Бердібек Соқпақбаев 1924 жылы 15 қазанда қазіргі Алматы облысының Нарынқол ауданында дүниеге келді. Ол кедей шаруаның отбасында өсті. Балалық шағы ауыр кезеңге – ашаршылық жылдарына, елдің жоқшылық көрген шағына тұспа-тұс келді. Осындай қиыншылықтарға қарамастан, ол бала кезінен білімге, өнерге, әдебиетке құштар болып өсті.
Әкесі қарапайым еңбек адамы, анасы да шаруашылықпен айналысқан. Үйдегі балалардың бәрі ауыл тіршілігінің қиындығын бастан өткерді. Бірақ Бердібектің бойындағы зеректік, алғырлық, елгезектік қасиеттер оны қатарластарының арасында ерекшелендірді. Мектеп қабырғасында жүргенде-ақ ол әдебиетке қызығушылық танытып, өлеңдер мен шағын әңгімелер жаза бастады.
Балалық шағындағы ауыртпалықтар кейінгі шығармаларына да арқау болды. Оның көптеген кейіпкерлері қарапайым ауыл балаларының бейнесін сомдап, олардың өмірін шынайы суреттейді. «Менің атым Қожа» кейіпкеріндегі қиқарлық, ойынқұмарлық, сонымен қатар әділдікке, адалдыққа ұмтылу – жазушының өз балалық шағынан алынған штрихтар еді.
Оқу жолы және алғашқы қадамдары
Бердібек Соқпақбаев алғашқы білімді ауыл мектебінен алды. Кейін Алматыдағы педагогикалық оқу орнында білімін жалғастырды. Ол әуелде мұғалім мамандығын меңгеріп, еңбек жолын ұстаздықтан бастады. Бірақ оның жүрегіндегі әдебиетке деген махаббат оны шығармашылыққа жетеледі.
1941 жылы Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда, жас Бердібек те майданға аттанады. Соғыстағы көрген-білгені оның өмірлік тәжірибесіне, жазушылық көзқарасына ерекше әсер етті. Майданнан оралған соң, ол Қазақстан мемлекеттік университетінде (қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ) білімін жалғастырды. Сондай-ақ Мәскеудегі Әдебиет институтында оқып, кәсіби жазушылыққа ден қойды.
Жазушылық жолдағы алғашқы қадамын өлеңдер мен шағын әңгімелерден бастағанымен, кейіннен прозалық жанрға бет бұрды. Оның алғашқы әңгімелер жинақтары ауыл өмірін, соғыстан кейінгі кезеңдегі тұрмысты суреттеді. Осы шығармалары арқылы ол қазақ әдебиетінде өзіндік қолтаңбасы бар қаламгер ретінде таныла бастады.
Шығармашылығы, қызметі, жетістіктері
Бердібек Соқпақбаевтың шығармашылық мұрасы өте бай. Ол әңгіме, повесть, роман жанрларында көптеген туындылар жазды. Ең танымал шығармасы – «Менің атым Қожа» повесі. Бұл шығарма 1957 жылы жарық көріп, балалар мен жасөспірімдер әдебиетінде үлкен жаңалық болды. Қожаның бейнесі – ауылдағы мыңдаған баланың ортақ образы, олардың қуанышы мен өкпесі, арманы мен қиялының көрінісі.
«Менің атым Қожа» повесі 1967 жылы Болгарияда өткен халықаралық кинофестивальде арнайы жүлде алған фильмге айналды. Бұл туынды қазақ балалар әдебиетін әлемдік деңгейге көтерді.
Сонымен қатар, жазушының «Балалық шаққа саяхат», «Өлгендер қайтып келмейді», «Жекпе-жек», «Қайдасың, Гауһар?» атты шығармалары бар. Олардың әрқайсысы қазақ әдебиетінде өзіндік орын алды. Бұл шығармаларында ол ауыл тіршілігін, ауылдағы адамдардың тағдырын, жетім-жесірлердің қиындықтарын, соғыс зардаптарын суреттеді.
Жазушы Қазақстан Жазушылар одағында қызмет атқарып, жас қаламгерлерге жол көрсетті. Оның еңбектері бірнеше тілге аударылып, шетелдік оқырманға да жетті.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Бердібек Соқпақбаев кеңес дәуірінде өмір сүріп, сол кезеңнің идеологиялық шектеулерін бастан өткерді. Ол саясатпен белсенді айналыспаса да, шығармаларында қоғамдағы әділетсіздік, теңсіздік, балалардың әлеуметтік жағдайы сияқты мәселелерді жиі көтерді.
Ол балаларды тәрбиелеуде шынайылық пен адалдықты басты ұстаным деп санады. «Қожа» образы арқылы балалардың табиғи қылықтарын көрсетуі, олардың еркін ойлауын дәріптеуі – оның қоғамдық көзқарасының ерекшелігі еді. Жазушы кеңестік кезеңнің қатаң цензурасына қарамастан, балалардың ішкі жан дүниесін ашық бейнелеуге тырысты.
Жеке өмірі
Жазушының жеке өмірі көпшілікке аса белгілі емес. Ол қарапайым өмір сүрген, отбасына адал, ұрпағын тәрбиелеген әке болды. Әдебиетке деген адалдығы, қарапайымдылығы оның болмысын айқындады. Жақындары мен әріптестері оны кішіпейіл, адал, еңбекқор жан ретінде сипаттайды.
Оның өмірлік тәжірибесі, отбасы алдындағы жауапкершілігі шығармаларында да көрініс тапқан. Балалық шақ, ата-ана мейірімі, отбасы құндылығы – оның шығармашылығының негізгі тақырыптарының бірі болды.
Мұрасы мен маңызы
Бердібек Соқпақбаевтың мұрасы – қазақ балалар әдебиетінің қазынасы. Ол балалар әдебиетін жаңа деңгейге көтеріп, оны қазақ әдебиетінің маңызды саласына айналдырды. Оның шығармалары арқылы бірнеше ұрпақ тәрбиеленді.
Бүгінде мектеп бағдарламасында оның туындылары кеңінен оқытылады. «Менің атым Қожа» повесі балалардың ең сүйікті шығармаларының бірі болып қала бермек. Сонымен қатар, оның шығармалары арқылы ХХ ғасырдағы қазақ ауылының тыныс-тіршілігі, соғыстан кейінгі кезеңдегі халықтың өмірі, балалардың арман-мұраты тарих беттерінде сақталды.
Жазушының шығармалары қазақ әдебиетінің алтын қорына еніп, болашақ ұрпаққа өнеге болып отыр.
