Би Темірге айтқан бірінші толғауында жырау биді қалай сипаттайды?
Қазақ халқының тарихи мұраларында жыраулар поэзиясы ерекше орын алады. Жыраулардың шығармалары халықтың өмірі, билеушілердің әділеттілігі мен даналығы, елдің тұтастығы туралы ой-толғамдарға толы. Осындай жыраулардың бірі – Асан Қайғы, ол өз заманында билеушілерге, оның ішінде Темір биге арналған толғауларымен танымал болған.
Жырау биді қалай сипаттайды?
Асан Қайғының Би Темірге айтқан бірінші толғауы – билеушінің қасиеттерін бейнелейтін маңызды туындылардың бірі. Бұл толғауда жырау би Темірдің ерекшеліктерін, билік жүргізу әдістерін және халықпен қарым-қатынасын сипаттайды. Ол бидің әділдігіне, халықтың қамын ойлауына назар аударады, бірақ сонымен қатар, оның кемшіліктерін де астарлы түрде жеткізеді.
- Биліктің ауыр жүгі
Жырау Темір бидің мойнындағы жауапкершілікті атап өтеді. Ол халықты басқарудың оңай еместігін, әр шешімнің елге әсер ететінін айтады. Бидің әділ болуы – тек өзінің емес, бүкіл елдің болашағын айқындайтын фактор екенін еске салады. - Әділдік пен парасаттылық
Толғауда жырау билеушінің әділ әрі ақылмен шешім қабылдауы қажет екенін баса көрсетеді. Егер би халықтың сөзін тыңдамай, тек өзінің мүддесін көздейтін болса, ол ұзақ билік ете алмайтынын аңғартады. Жырау Темір бидің әділ болуына үміттенеді және оны даналыққа шақырады. - Кемшіліктерді сынмен жеткізу
Асан Қайғы өз толғауларында билеушілерді ашық сынап, олардың қателіктерін бетке айтатын. Ол Темір бидің мінез-құлқындағы кейбір кемшіліктерді де көрсетеді. Бұл арқылы жырау билеушінің өз қателіктерін түсінуіне көмектесуді мақсат етеді. Өйткені билік адамының өзін-өзі дамытуы халық үшін өте маңызды.
Жыраудың негізгі ойы қандай?
Асан Қайғының негізгі идеясы – ел басқарған адамның әділетті, парасатты, ал халыққа қызмет етуші болуы. Ол Темір биге қарата айтқан толғауында биліктің шексіз еместігін, халықтың ризашылығын алу – нағыз билеушінің басты мақсаты екенін жеткізеді.
Жырау бидің елді басқара отырып, өзін халықтың үстінен емес, оның қамқоршысы ретінде көрсетуі керектігін айтады. Бұл толғаудағы басты ойлардың бірі – билеушінің тағдыры оның әділдігіне байланысты екендігі. Егер би дұрыс шешім қабылдамаса, халықтың сенімінен айырылып, билігі ұзаққа бармайтынын меңзейді.
Бидің тарихи рөлі
Қазақ қоғамында билер тек сот төрелігін жүргізіп қана қоймай, халықтың мүддесін қорғаушы тұлғалар болған. Олар тек заңдарды орындайтын тұлға емес, қоғамдағы әділдік пен даналықтың үлгісі ретінде танылды. Жыраудың толғауларында би – білімді, көреген, халықтың жанашыры болуы керек деп көрсетіледі.
Билік – үлкен жауапкершілік. Әр шешім халықтың тағдырына әсер етеді. Сондықтан жырау Темір биге әділдік жолынан таймауды, қарапайым халықтың мұң-мұқтажын естуді аманат етеді. Бұл тек сол заманның билеушілеріне ғана емес, барлық дәуірлердегі билік иелеріне арналған үндеу іспеттес.
Жырау шығармашылығының қазіргі маңызы
Асан Қайғының жырлары тек өткеннің ғана мұрасы емес, бүгінгі күннің де сабағы. Ол өз заманының билеушілеріне ғана емес, қазіргі қоғамның көшбасшыларына да бағытталған. Бүгінде әділеттілік, халықтың мүддесін қорғау, елге адал қызмет ету – әрбір басшының ең басты қасиеттерінің бірі болуы керек.
Жыраудың толғаулары қазіргі заман оқырмандарын да ойландырады. Өйткені әділетті басшы, дана билік, халықтың мұң-мұқтажын түсіну мәселелері әлі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ.
