Бу машинасы қалай дүниеге келді
Адамзат тарихында өнеркәсіптік төңкеріс маңызды кезеңдердің бірі болды. Бұл дәуірде көптеген жаңалықтар пайда болып, өндіріс тәсілдері күрт өзгерді. Осындай жаңалықтардың бірі – бу машинасы. Ол өндірісті автоматтандыруға мүмкіндік беріп, адамның қол еңбегін айтарлықтай жеңілдетті.
Бу күшінің алғашқы зерттеулері
Адамдар бу күшін пайдалану мүмкіндігін ерте кезден-ақ байқаған. Бұған дәлел ретінде ежелгі грек ғалымы Герон Александрияның біздің заманымызға дейінгі I ғасырда ойлап тапқан эолипилін айтуға болады. Бұл құрылғы бу қысымының қозғалысқа күш беретінін дәлелдегенімен, ол іс жүзінде қолданысқа енбеді.
Орта ғасырларда бу қозғалысы туралы зерттеулер жалғасты, бірақ нақты механикалық жүйелер жасалмады. Тек XVII ғасырдың соңында ғана ғалымдар бу энергиясын тиімді пайдалану жолдарын қарастыра бастады.
Алғашқы бу машиналары
Бу машинасын ойлап табудағы басты жетістіктердің бірі – француз өнертапқышы Дени Папеннің жұмыстары. Ол 1679 жылы бу қазандығын жасап, оның ішінде жоғары қысымды бу шығара алатынын дәлелдеді. Кейінірек ол бу қозғалтқышының прототипін ұсынды, бірақ бұл өнертабыс кең таралған жоқ.
Бу машинасының өнеркәсіпке нақты әсері XVIII ғасырда басталды. 1705 жылы ағылшын инженері Томас Ньюкомен алғашқы бу сорғысын жасап шығарды. Бұл құрылғы көмір шахталарынан суды сорып шығаруға көмектесті, бірақ оның тиімділігі төмен болды.
Джеймс Уатт – бу машинасының дамуына үлес қосқан ғалым
Бу машинасының өндірісте кеңінен қолданылуына шотланд инженері Джеймс Уатттың еңбегі зор болды. Ол 1769 жылы Ньюкоменнің бу машинасын жетілдіріп, оның отын шығынын азайтып, өнімділігін арттырды. Уатт жасаған бу машинасы бірнеше салаларда, соның ішінде тоқыма өнеркәсібінде, көлік жүйесінде және зауыттарда кеңінен қолданыла бастады.
Бу машинасының өнеркәсіп пен көлікке әсері
XIX ғасырда бу машинасы көлік саласында төңкеріс жасады. Ол пойыздардың, кемелердің және фабрикалардың негізгі қозғалтқыш күші болды. 1814 жылы Джордж Стефенсонның алғашқы бу пойызы жасалып, теміржол жүйесінің дамуына серпін берді. Роберт Фултонның бу кемесі де теңіз тасымалында жаңа дәуірдің басталуына жол ашты.
Бу машинасының қазіргі маңызы
Бүгінде бу машинасы өндірісте бұрынғыдай белсенді қолданылмаса да, оның әсері әлі де сезіледі. Бу турбиналары электр энергиясын өндіруде маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, атом электр станциялары мен жылу электр станцияларында бу қозғалтқышының принциптері әлі күнге дейін пайдаланылады.
