Джек Лондон өмірбаяны – жазушының өмірі, шығармашылығы мен мұрасы туралы толық мәлімет
Джек Лондон (шын аты — Джон Гриффит Лондон) — америкалық және әлем әдебиетінің тарихындағы ең әйгілі жазушылардың бірі. Ол ХХ ғасыр басындағы реализм мен натурализм бағытының көрнекті өкілі ретінде танылған. Оның шығармаларына тән басты ерекшелік – адам мен табиғат арасындағы күрес, өмір үшін арпалыс, ерік-жігер мен рухтың қуаты. Лондонның қаламынан туған «Ақ азу» (White Fang), «Теңіздің қасқыры» (The Sea-Wolf), «Мартин Иден» (Martin Eden) секілді романдар әлем оқырмандарына терең ой салып, адам болмысы мен қоғамның қатігез шындығын көрсетеді.
Джек Лондон тек жазушы емес, сонымен бірге журналист, саяхатшы, қоғам қайраткері және философиялық ой иесі болды. Ол өз заманының әлеуметтік теңсіздігіне, кедей мен бай арасындағы алшақтыққа ерекше мән беріп, шығармалары арқылы әділдік пен адамгершілік идеалдарын қорғады. Қарапайым халықтың тағдырына деген жанашырлық, еңбекті дәріптеу, еркіндік пен ар-намыс тақырыптары оның туындыларында басты идея ретінде көрініс тапты.
Лондонның өмірі де оның кейіпкерлері секілді күрес пен сынаққа толы болды. Кедей отбасында туып, түрлі ауыр жұмыстар атқарып, өмірдің ащы-тұщысын ерте татқан ол өз еңбегі мен талантының арқасында әлемге танылды. Сондықтан Джек Лондон – тек жазушы емес, өз тағдыры арқылы адам рухының жеңісін дәлелдеген символдық тұлға.
Джек лондон өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Джон Гриффит Лондон 1876 жылы 12 қаңтарда АҚШ-тың Калифорния штатындағы Сан-Франциско қаласында дүниеге келді. Анасы Флора Уэллман музыкалық білім алған, рухани ізденістегі әйел болғанымен, өмірінің көп бөлігі қиындықпен өтті. Джектің әкесі туралы нақты дерек болмағанымен, зерттеушілер оның биолог және астролог Уильям Чейни болғанын айтады. Алайда Джек дүниеге келгеннен кейін әкесі отбасын тастап кетеді. Осылайша, Флора баласын жалғыз өзі асырауға мәжбүр болды. Кейін ол азамат соғысының ардагері, қарапайым фермер Джон Лондонға тұрмысқа шығып, Джек өгей әкесінің тегін алады.
Отбасы материалдық жағынан өте кедей болды. Олар үнемі қоныс аударып, егіншілікпен және ұсақ шаруашылықпен күн көрді. Жас Джек балалық шағынан еңбекке араласып, кедейліктің ащы дәмін татты. Ол тоғыз жасынан бастап газет сатушы, фабрика жұмысшысы, кейінірек консерві зауытында еңбек етті. Жасөспірім шағында өмір сүру үшін түрлі ауыр жұмыстар атқарып, өмірдің шындығын өз көзімен көрді.
Бұл кезең оның мінезін шыңдап, болашақ шығармаларына негіз қалады. Табиғаттың қатал заңы мен өмір үшін күрес ұғымдары оның ішкі дүниесіне ерте сіңді. Әсіресе кедейлердің өмірі мен әлеуметтік әділетсіздік мәселесі кейін оның басты тақырыбына айналды.
Жас кезінде Джек кітап оқуға құмар болды. Қиын тұрмысқа қарамастан, бос уақытын кітапханадағы кітаптарды оқуға арнайтын. Ол Г.Райдер Хаггард, Редьярд Киплинг, Жюль Верн және Герберт Спенсер шығармаларын сүйіп оқыды. Бұл жазушылар оның дүниетанымын қалыптастырып, қиялына қанат бітірді.
Білім жолы және алғашқы қадамдары
Джек Лондонның ресми білімі толық емес еді. Ол мектепті аяқтамай, еңбекке ерте араласты. Алайда өз бетімен білім алуға құштарлығы ерекше болды. 1893 жылы ол теңізге аттанып, жапон жағалауларына дейін жеткен «Софи Сазерленд» атты балық аулау кемесінде жұмыс істеді. Бұл сапар жас жігітке өмір тәжірибесін ғана емес, болашақта жазатын көптеген әңгімелерінің материалын берді.
Қайтып келген соң ол түрлі жұмыс істеді: көмір тасушы, кір жуушы, теміржолшы, ал бір кезеңде — Сан-Франциско көшелеріндегі қаңғыбастардың қатарына қосылып та кеткен. 1894 жылы жұмыссыздық пен әлеуметтік теңсіздікке қарсы қозғалысқа қатысып, тұтқындалғаны да белгілі. Осы оқиға оның қоғам туралы көзқарасын түбегейлі өзгертті.
1896 жылы ол Калифорния университетіне түсіп, қысқа мерзім оқыды, бірақ материалдық қиындық салдарынан оқуын аяқтай алмады. Соған қарамастан, университет қабырғасында ол әдебиетке деген сүйіспеншілігін нығайтып, өз шығармашылық жолын бастаудың алғашқы қадамын жасады.
1897 жылы Лондон Аляскадағы Клондайк алтын іздеу экспедициясына қатысады. Бұл сапар оның өмірінде шешуші рөл атқарды. Солтүстіктің қатал табиғаты, адам мен табиғаттың арпалысы, өмір мен өлімнің шекарасын сезіну — бәрі кейін оның шығармаларының негізгі тақырыбына айналды.
Шығармашылығы, еңбектері және жетістіктері
Джек Лондонның жазушылық жолы 1899 жылы «Overland Monthly» журналында шыққан алғашқы әңгімесінен басталады. Сол уақыттан бастап ол әдебиет әлемінде өзіндік дара қолтаңбасын қалыптастырды.
1900 жылы оның алғашқы әңгімелер жинағы «Солтүстік әңгімелері» (The Son of the Wolf) жарық көріп, бірден оқырманның ықыласына бөленді. Солтүстіктің суық аймақтарындағы алтын іздеушілердің тағдыры мен табиғатпен күресі шынайы және әсерлі суреттелді. Бұл кітап Лондонды танымал етті.
1903 жылы жарық көрген «Шақыру» (The Call of the Wild) романы жазушының нағыз даңқ биігіне шығуына себеп болды. Бұл туындыда үй итінің дала қасқырына айналу тарихы арқылы өркениет пен табиғат арасындағы мәңгілік күрес бейнеленген. Кітап адам еркіндігі мен табиғи инстинкттің мәнін философиялық тұрғыда ашады.
1904 жылы Лондон жапон-орыс соғысы кезінде корреспондент ретінде Қиыр Шығысқа сапар шегіп, соғыс қырғындарын өз көзімен көреді. Бұл тәжірибе кейін оның публицистикалық еңбектерінде көрініс тапты.
1906 жылы жарық көрген «Теңіздің қасқыры» (The Sea-Wolf) романы — адам табиғатының қатігездігі мен рухани күресін терең бейнелеген шығарма. Капитан Вулф Ларсен бейнесі арқылы жазушы адам мінезінің екіжақтылығын – күш пен мейірімнің, ақыл мен зорлықтың арасындағы қайшылықты көрсетті.
1909 жылы Лондонның ең әйгілі шығармаларының бірі — «Мартин Иден» жарық көрді. Бұл роман жартылай автобиографиялық сипатта болып, жазушының өз өмір жолына, қоғамдағы әділетсіздікке және шығармашылықтың мәніне қатысты терең ойларын білдіреді. Мартин Иден бейнесі арқылы Лондон жеке тұлғаның рухани ізденісін, білім мен еңбектің құнын, қоғамның материалдық құндылыққа тәуелділігін ашып көрсетеді.
Жазушы барлығы 50-ден астам кітап жазған. Олардың қатарында «Ақ азу» (1906), «Темір өкше» (1908), «Жердің адамы» (1911), «Айдың қожайыны» (1913) және басқа да туындылар бар. Оның шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылып, кино мен театр сахналарында қойылды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Джек Лондон тек жазушы емес, қоғамның белсенді мүшесі болды. Ол жұмысшылардың құқықтарын қорғаған социалистік қозғалыстарға қатысып, әділдік пен теңдік идеалдарын насихаттады.
1901 жылы ол АҚШ Социалистік партиясына мүше болып кірді және бірнеше рет жергілікті сайлауларда партия атынан кандидат ретінде ұсынылды. Оның саяси мақалалары мен очерктерінде капитализмнің әділетсіз жүйесі сыналып, жұмысшылардың ауыр тұрмысы бейнеленді.
Лондонның саяси көзқарастары көбінесе оның шығармаларында көрініс тапты. Мысалы, «Темір өкше» (The Iron Heel) романында ол капиталистік диктатураның бейнесін жасап, болашақтағы тоталитарлық жүйелердің алдын ала көрегендікпен суреттеді. Бұл шығарма көптеген әдебиеттанушылар тарапынан утопиялық және антиутопиялық жанрдың бастауы ретінде бағаланады.
Дегенмен, Джек Лондонның социализмі романтикалық сипатта болды. Ол зорлық пен революциялық әдістерге емес, адамның рухани жаңғыруына, еңбектің әділ бағалануына сенді. Оның негізгі ұстанымы – «адам өз еңбегімен, өз еркімен және рухымен ғана шынайы еркіндікке жете алады» деген идея еді.
Жеке өмірі
Джек Лондонның жеке өмірі күрделі әрі қайшылыққа толы болды. 1900 жылы ол өзінің алғашқы әйелі — Элизабет Мэдісонға үйленді. Бұл некеден екі қызы дүниеге келді: Джоан және Бесси. Алайда олардың некесі ұзаққа созылмады — 1903 жылы ажырасып кетті.
1905 жылы Лондон жазушы әрі замандасы Чармиан Киттреджге үйленді. Бұл неке оның өмірінің соңына дейін жалғасты. Чармиан – Лондонның серігі ғана емес, шығармашылық серіктесі болды. Олар бірге саяхат жасап, бірнеше экспедицияларға қатысты.
1907 жылы ерлі-зайыптылар «Snark» атты яхтамен Тынық мұхиты арқылы саяхатқа шығып, Гавай аралдары мен Полинезияны аралады. Бұл саяхаттар жазушыға жаңа әсер, экзотикалық сюжеттер сыйлады.
Алайда Лондонның денсаулығы бұл кезеңде әлсірей бастады. Ол созылмалы бүйрек ауруына шалдықты. Сонымен қатар, өмір бойы ішімдік пен жұмысқа шамадан тыс берілгендігі де оның жағдайын қиындатты.
1916 жылы 22 қарашада Джек Лондон Калифорниядағы өзінің фермасында 40 жасында қайтыс болды. Ресми себебі – бүйрек жетіспеушілігі, бірақ оның өліміне қатысты түрлі жорамалдар айтылды. Кейбір деректерде ол өз еркімен өмірін қиды делінгенімен, бұл факт ғылыми түрде дәлелденбеген.
Мұрасы және маңызы
Джек Лондон әдебиет тарихында адам мен табиғаттың, рух пен қоғамның арасындағы күресті ең шынайы әрі әсерлі түрде суреттеген жазушылардың бірі ретінде қалды. Ол реализм мен натурализм ағымдарын біріктіріп, әлеуметтік-философиялық тақырыптарды көркем әдебиет тілімен жеткізді.
Лондонның шығармаларының басты құндылығы — адам еркі мен өмірлік күрестің философиясында. Ол өз кейіпкерлері арқылы: «Адам өмірде қандай қиындық болса да, рухани тұрғыдан берілмеуі керек» деген идеяны ұсынды.
Жазушының туындылары ХХ ғасыр әдебиетіне зор ықпал етті. Э.Хемингуэй, Дж.Стайнбек, Дж.Олдридж секілді кейінгі буын америкалық жазушылар оның реалистік стилінен, адам табиғатын ашу тәсілінен үйренді.
Сонымен қатар, Джек Лондонның шығармалары әлем халықтарының әдебиетіне де әсер етті. Оның туындылары қазақ тіліне де аударылып, оқырманға ерлік, адалдық, төзімділік идеалдарын дәріптеді.
Қазіргі таңда Лондон шығармалары тек көркем әдеби мұра ғана емес, адамзаттың рухани тәжірибесін бейнелейтін мәдени феномен ретінде қарастырылады. Оның кітаптары оқырманды ойландырып қана қоймай, адам болмысы туралы мәңгі сұрақтарға жауап іздеуге жетелейді.
