Еліміздегі балалар құқығының қорғалуы – заң және қоғам қолдауы

Балалардың құқықтарын қорғау – кез келген мемлекеттің басты міндеттерінің бірі. Қазақстанда да балалардың қауіпсіздігі мен олардың құқықтарын сақтау мақсатында бірқатар заңнамалар мен мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Балалар – қоғамның болашағы, сондықтан олардың жан-жақты дамуына жағдай жасау басты міндеттердің бірі болып саналады.

Балалардың құқықтарын қорғау жүйесі

Қазақстанда балалардың құқықтары бірнеше деңгейде қорғалады. Біріншіден, Конституцияның 27-бабы балалар мен ата-аналарға мемлекет тарапынан ерекше қамқорлық көрсету керектігін анықтайды. Екіншіден, «Балалардың құқықтары туралы» заң қабылданған, онда кәмелетке толмағандардың негізгі құқықтары мен оларды қорғау механизмдері нақты көрсетілген.

Сонымен қатар, Қазақстан БҰҰ-ның Балалар құқықтары туралы конвенциясын ратификациялап, оның қағидаттарын ұлттық заңнамаға енгізді. Бұл құжатқа сәйкес, әрбір бала өмір сүруге, білім алуға, медициналық көмекке, зорлық-зомбылықтан қорғануға және өз пікірін еркін білдіруге құқылы.

Балаларға қатысты заңнамалар және оларды жүзеге асыру механизмдері

1. Балалардың құқығын қорғау жөніндегі уәкілетті орган
Қазақстанда балалардың құқықтарын қорғау міндеті Білім және ғылым министрлігінің Балалардың құқықтарын қорғау комитетіне жүктелген. Бұл комитет елдегі балалардың жағдайын бақылайды, оларға қатысты заңдардың орындалуын тексереді және құқықбұзушылықтар анықталған жағдайда тиісті шаралар қабылдайды.

2. Отбасылық және кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссиялар
Әрбір өңірде отбасылық және кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссиялар жұмыс істейді. Бұл ұйымдар балаларға қатысты құқықбұзушылықтарды қарастырып, әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларға көмектеседі.

3. Балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау
Балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу мақсатында құқық қорғау органдары мектептермен, интернаттармен және балалар үйлерімен тығыз жұмыс істейді. Сонымен қатар, жәбірленуші балаларға психологиялық көмек көрсету орталықтары жұмыс істейді.

4. Білім беру және денсаулық сақтау саласындағы құқықтар
Қазақстанда әр бала тегін орта білім алуға құқылы. Білім беру мекемелерінде балаларға қауіпсіз және тең мүмкіндіктер жасау маңызды. Сондай-ақ, денсаулық сақтау жүйесінде тегін медициналық көмек алуға құқығы бар, әсіресе 18 жасқа дейінгі балалар үшін.

Балалардың құқықтарының бұзылуына қарсы қандай шаралар қолданылады?

Елімізде балалардың құқықтары бұзылған жағдайда бірнеше заңды шаралар қарастырылған:

• Әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік. Балаларға қатысты зорлық-зомбылық жасаған адамдар заң алдында жауап береді.
• Ата-аналық құқықтан айыру. Егер ата-аналар өз міндеттерін орындамаса немесе балаға қауіп төндірсе, олар ата-аналық құқығынан айырылуы мүмкін.
• Мемлекеттік қолдау. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға мемлекет тарапынан материалдық және әлеуметтік көмек көрсетіледі.
• Жедел әрекет ету желісі. Балаларға қатысты кез келген заңбұзушылықты хабарлау үшін сенім телефондары жұмыс істейді.

Балалар құқығын қорғаудағы халықаралық тәжірибе

Дамыған елдерде балалардың құқықтарын қорғау жүйесі қатаң реттелген. Скандинавия елдерінде, мысалы, әрбір бала жеке тұлға ретінде қарастырылып, оның пікірі ескеріледі. Франция мен Германияда балаларды қатаң жазалауға тыйым салынған, ал АҚШ-та бала құқықтарын қорғау агенттіктері белсенді жұмыс атқарады.

Қазақстан да балаларға қатысты заңнаманы үнемі жетілдіріп келеді. Цифрлық технологияларды пайдалану, онлайн-мониторинг жүйелері, мектептердегі қауіпсіздік шаралары – осының бәрі балалардың құқықтарын тиімді қорғауға бағытталған.

Қорытынды

Еліміздегі балалар құқығы қалай қорғалады? Бұл сұраққа жауап ретінде, Қазақстанда балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған кешенді заңдар мен бағдарламалар бар екенін айтуға болады. Мемлекеттік мекемелер, үкіметтік емес ұйымдар, құқық қорғау органдары және қоғамның өзі балалардың құқығын қорғауға міндетті. Тек осылай ғана біз елімізде балалар үшін қауіпсіз, әділетті және дамуға мүмкіндік беретін орта қалыптастыра аламыз.