Есіл өзенінің су деңгейі жыл мезгілдеріне қарай қалай өзгереді?

Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі маңызды өзендердің бірі — Есіл өзені. Оның бастауы Ресей жеріндегі Нияз тауларынан алынып, Қазақстан аумағы арқылы ағып, Ертіске құяды. Бұл өзеннің маңызы тек географиялық қана емес, сонымен қатар экономикалық, экологиялық және ауыл шаруашылығы үшін де аса зор. Ал осы өзеннің су мөлшері жылдың әр маусымында түрліше болып келеді. Бұл құбылыс неліктен орын алады? Қандай факторлар әсер етеді? Осы сұрақтарға жауап іздеп көрейік.

Көктем – су тасқыны кезеңі

Көктем – Есіл өзені үшін ең қарқынды су ағыны болатын кезең. Негізгі себеп – қыс бойы жиналған қардың еруі. Наурыз айының соңынан бастап күн жылынады, ауа температурасы көтеріледі, ал бұл — қар мен мұздың тез еруіне әкеледі.

Сәуір айында өзеннің деңгейі күрт көтеріледі. Су көлемі көбейіп, кей жерлерде өзен жағалауларынан асып, тасқын қаупін тудыруы мүмкін. Бұл кезде Есілдің арнасы кеңейіп, айналасындағы егістік жерлер мен елді мекендерге қауіп төнуі де ықтимал. Сондықтан бұл маусымда гидрологиялық бақылау күшейтіледі, бөгеттер мен су қоймаларының жағдайы тексеріледі.

Жаз – тұрақты, бірақ азайған су мөлшері

Көктемдегі қар суы ағып кеткен соң, жазда өзеннің су шығыны біршама тұрақтанады, бірақ көлемі көктемге қарағанда едәуір төмен болады. Жазда ауа температурасы жоғары болғандықтан, булану процесі артады, бұл өз кезегінде өзендегі су көлемін азайтады.

Сонымен қатар, жазда ауыл шаруашылығы мақсатында су тарту жұмыстары күшейеді — егістікті суару, жайылымдарды қамтамасыз ету. Бұл да өзеннің су деңгейіне әсер етеді. Жауын-шашын мөлшеріне қарай бұл маусымда су көлемі біршама өзгеруі мүмкін, алайда көктемдегідей күрт ауытқулар байқалмайды.

Күз – жаңбыр әсерінен аздаған көтерілу

Күзде ауа райы біртіндеп салқындайды, ал бұл кезеңде жауын-шашын жиілейді. Қыркүйек пен қазан айларында жаңбырдың көп түсуі өзеннің су деңгейін аздап көтеруі мүмкін. Бірақ бұл көктемдегі тасқын сияқты емес — қалыпты шектерде қалады.

Күз — судың біршама тұрақты ағып өтетін кезеңі. Бұл уақытта егін ору жұмыстары да аяқталғандықтан, ауыл шаруашылығына тартылатын су көлемі азаяды. Сонымен қатар, булану деңгейі төмендейді, бұл өзендегі су мөлшерінің тұрақтануына көмектеседі.

Қыс – ең төменгі деңгей

Қыста Есіл өзенінің су шығыны ең төмен деңгейге түседі. Бұл кезеңде жер қатып, өзен мұзбен жабылады. Су қозғалысы бәсеңдейді, кейбір жерлерде тіпті тоқтап қалады.

Қыс бойы жауған қар өзен арнасында жиналып, болашақ көктемгі тасқынға негіз болады. Бұл уақытта өзен экожүйесі тыныштық күйде болады. Алайда гидрологтар мен мамандар мұздың қалыңдығын бақылай отырып, көктемгі су тасқынына дайындықты бастайды.

Суды реттеу және болжаудың маңызы

Жоғарыда айтып өткеніміздей, Есіл өзенінің су мөлшері жыл мезгілдеріне байланысты қатты өзгереді. Бұл өзеннің экожүйесіне ғана емес, сонымен бірге адамдардың тіршілігіне, ауыл шаруашылығы мен инфрақұрылымға да әсер етеді.

Сондықтан су қоймаларының құрылысы, бөгеттерді күшейту, арналарды тереңдету сияқты шаралар арқылы су деңгейін реттеу маңызды. Сонымен қатар, гидрометеорологиялық бақылау жүйесін жетілдіру арқылы өзен деңгейін алдын ала болжауға болады. Бұл өз кезегінде төтенше жағдайлардың алдын алуға көмектеседі.

Кілтті мәселе: .есіл өзенінің су шығыны жыл маусымдары байланысты қалай өзгереді?

Міне, негізгі сұрақ та осы – жылдың әр мезгіліне байланысты Есіл өзеніндегі су мөлшерінің айтарлықтай ауытқуы. Бұл табиғи құбылыс климаттық жағдайларға, жауын-шашын мөлшеріне, температураға және адам әрекеттеріне тығыз байланысты.