Ежелгі адамдардың Жердің пішіні туралы көзқарастары
Адамзат тарихындағы ең қызықты тақырыптардың бірі – Жердің пішіні туралы ежелгі түсініктер. Ғылым дамымаған дәуірлерде адамдар ғалам мен біздің ғаламшарымыздың құрылымы жайлы түрлі болжамдар ұсынды. Бұл түсініктер олардың өмір салтына, табиғи құбылыстарға және қолда бар ақпаратқа негізделген еді.
Ежелгі дүниетаным және алғашқы теориялар
Ежелгі адамдар қоршаған ортаны бақылау арқылы Жердің пішінін түрліше елестеткен. Олар мұхиттардың шексіз болып көрінуіне, көкжиектің түзу сызық болып байқалуына сүйене отырып, Жердің тегіс немесе дисктәрізді болуы мүмкін деген қорытындыға келді.
- Шумер және Вавилон мәдениеттері – бұл өркениеттер Жерді үлкен жазық ретінде қарастырды, ал оны алып мұхит қоршап тұр деп есептеді.
- Ежелгі үнді философиясы – үнді мифологиясында Жер алып пілдердің үстінде тұрған жазық платформа ретінде суреттелді, ал пілдер үлкен тасбақаның арқасында орналасқан деп сенді.
- Ежелгі Қытай философиясы – қытайлар Жерді төртбұрышты, ал аспанды оны жауып тұрған күмбез деп сипаттады.
Грек ғалымдарының көзқарасы және Жердің шар тәрізді болуы
Б.з.д. VI ғасырдан бастап, грек ғалымдары Жердің тегіс емес екенін дәлелдейтін идеяларды ұсынды.
- Пифагор (б.з.д. VI ғасыр) – математикалық есептеулерге сүйене отырып, ол Жердің шар тәрізді болуы ықтимал екенін айтты.
- Аристотель (б.з.д. IV ғасыр) – көлеңкелердің Ай тұтылуы кезінде дөңгелек болатынын байқады, бұл Жердің шар тәрізді екенін көрсететін маңызды дәлел болды.
- Эратосфен (б.з.д. III ғасыр) – ол Жердің нақты өлшемдерін есептеп, оның шарға жақын пішінді екенін дәлелдеді.
Орта ғасырлардағы көзқарастар
Орта ғасырларда да Жердің пішініне қатысты әртүрлі пікірлер қалыптасты. Кейбір мәдениеттер әлі де оны жалпақ деп есептесе, араб және еуропалық ғалымдар ежелгі грек теорияларын қолдап, Жердің шар тәрізді екенін мойындай бастады.
- Ислам ғалымдары – IX-X ғасырларда әл-Бируни және Ибн әл-Хайсам сияқты ғалымдар Жердің дөңгелек екенін дәлелдейтін теорияларды дамытты.
- Еуропадағы өзгерістер – XV ғасырда Ұлы географиялық ашылулар кезінде теңізшілер, соның ішінде Христофор Колумб, Жердің шар тәрізді екенін іс жүзінде дәлелдей бастады.
