Фариза Оңғарсынова өмірбаяны
Қазақ поэзиясы тарихында өшпес із қалдырған ақындардың бірі – Фариза Оңғарсынова. Оның есімі әдебиетте нәзіктік пен қайсарлықтың, нәзік лирика мен азаматтық пафостың символына айналды. Ол – қазақ әйелдерінің қоғамдағы орны мен рухани әлемін жырлаған, шынайылықты ту еткен ақын. Фариза поэзиясы – оқырманын ойландыратын, рухтандыратын және өз дәуірінің тынысын терең жеткізетін шығармашылық мұра. Сонымен қатар ол тек ақын ғана емес, қоғам қайраткері, саясат сахнасында да өзіндік қолтаңбасын қалдырған тұлға.
Фариза оңғарсынова өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Фариза Оңғарсынқызы Оңғарсынова 1939 жылы 25 желтоқсанда Атырау облысы, Новобогат ауданы (қазіргі Исатай ауданы), Манаш ауылында дүниеге келген. Жасынан ауылдың қоңыр тіршілігін көріп өскен ол табиғатпен етене араласып, халық тұрмысын бала кезінен түйсінді.
Фаризаның әкесі Оңғарсын – еңбекқор, ауыл шаруашылығында қызмет еткен адам болса, анасы әдет-ғұрыпты, қазақы тәрбиені бойына сіңірген кісі болған. Үйдің кенжесі болғандықтан, ол ата-анасының мейіріміне бөленіп өсті. Алайда балалық шағы соғыстан кейінгі ауыр кезеңге тап келді. Жоқшылық, халықтың тұрмыс тауқыметі, ауылдағы қарапайым адамдардың еңбегі оның болашақтағы поэзиясына терең әсер етті.
Жасынан өлеңге құмар Фариза ауыл арасындағы аңыз-әңгімелерді тыңдап, халықтық фольклорға жақын болып өсті. Әсіресе анасының тәрбиесі оның өмірлік ұстанымдары мен дүниетанымының қалыптасуына ықпал етті. Бала Фариза өлеңдерді жаттап айтып, кейін өзі де жыр құрай бастайды.
Оқуы және алғашқы қадамдары
Фариза мектепте өте зерек, алғыр оқушы болды. Әдебиетке деген құштарлығы ерте байқалды. Қазақтың классик ақындарының шығармаларын сүйіп оқыды. Мектеп қабырғасында жүріп-ақ аудандық, облыстық газет-журналдарға алғашқы өлеңдері жариялана бастайды.
1957 жылы орта мектепті үздік бітірген соң, ол Гурьев (қазіргі Атырау) педагогикалық институтының филология факультетіне оқуға түседі. Студенттік өмірі оның әдебиетке жақындауына ықпал етті. Университет қабырғасында жүргенде қазақ әдебиетінің ірі өкілдерімен танысып, олардың шығармашылығына терең үңілді.
Институтты бітірген соң, 1961–1968 жылдары мұғалім болып қызмет етті. Бұл жылдары ол жас буынды тәрбиелеумен қатар, әдебиетке деген қызығушылығын күшейтті. Газет-журналдарға жиі жазып тұрды. Мұғалімдік тәжірибе оның шығармашылығына жаңа тыныс беріп, халықпен етене араласуына себеп болды.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Фариза Оңғарсынова 1966 жылы алғаш рет «Сандуғаш» атты өлеңдер жинағын жарыққа шығарды. Бұл кітап жас ақынның әдебиет әлеміне батыл қадам басқанын дәлелдеді. Оның өлеңдері нәзік сезімге, әйел жанының қыр-сырына, қоғам өміріне арналды.
Кейінгі жылдары «Мазасыз жүрек» (1968), «Шілде» (1970), «Қарғаш» (1971), «Сенің махаббатың» (1974), «Жыр дәурен» (1976), «Оюлар» (1980), «Қарымта» (1981) сияқты жинақтары жарық көрді. Әрбір кітабы қазақ оқырманына жаңа тыныс әкеліп, поэзияның мазмұндық, формалық ізденістерін кеңейтті.
Фариза өлеңдерінде әйел тағдыры, аналық мейірім, махаббат, Отанға деген сүйіспеншілік кеңінен жырланды. Оның лирикасында нәзіктік пен қайсарлық тоғысып, әйелдің қоғамдағы орны, ұлттық құндылықтар, рухани тазалық көрініс тапты.
Сонымен бірге ол ұзақ жылдар бойы журналистика саласында қызмет етті. 1968–1970 жылдары «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі болды. Кейін «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы қызметін атқарды. Бұл қызметінде ол қазақ әдебиетінің дамуына зор үлес қосты, жас ақын-жазушыларға қолдау көрсетіп, ұлттық сөз өнерінің өрісін кеңейтті.
Ақын шығармалары орыс, ағылшын, француз, болгар, венгер тілдеріне аударылып, шетел оқырмандарына да таныс болды. Ол қазақ әдебиетін әлемдік деңгейге шығарған қаламгерлердің бірі еді.
Фариза Оңғарсынова Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1984), Халық жазушысы атағына ие болды. Сондай-ақ, ол «Парасат», «Отан» ордендерімен марапатталды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Фариза тек ақын ғана емес, қоғам қайраткері ретінде де танылды. Ол 1996–2004 жылдары Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты болды. Мәжіліс мінберінен ол халықтың әлеуметтік жағдайы, білім беру, мәдениет мәселелерін көтеріп, ұлттық мүддені қорғады.
Ақынның саяси көзқарастары да батыл болды. Ол әділдікті, шындықты жақтады. Әсіресе ауыл адамдарының жағдайын жақсарту, жастар тәрбиесі, қазақ тілінің мәртебесін көтеру мәселелеріне ерекше көңіл бөлді.
Фариза қоғамдағы әйелдердің орны туралы да көп ой қозғады. Ол әйелдердің саясат пен ғылымда, өнерде белсенді болуын қолдап, қыз-келіншектерді білім алуға, еркін ойлауға шақырды.
Жеке өмірі
Фариза Оңғарсынова өмірінің көп бөлігін әдебиет пен қоғамға арнады. Оның жеке өмірі жайлы деректер көп сақталмағанымен, ақын өз шығармаларында жүрек сырын, махаббат пен сағыныш сезімін ашық жырлады.
Ол – шығармашылығын өмірінің басты мәні санаған жан. Отбасылық тұрмыстан гөрі, әдебиет пен қоғам алдындағы жауапкершілікті жоғары қойды. Ақынның өмірлік ұстанымы – адалдық, шындық, еңбекқорлық еді. Оның поэзиясы – жеке өмірінің айнасы іспетті.
Мұрасы мен маңызы
Фариза Оңғарсынова 2014 жылы 23 қаңтарда Алматы қаласында дүниеден өтті. Оның қазасы қазақ әдебиеті мен мәдениеті үшін орны толмас қаза болды.
Алайда оның артында қалған мол мұрасы – қазақ халқының рухани байлығы. Ақынның шығармалары мектеп, университет оқулықтарына енді. Оның есімімен Атырауда мектеп, көшелер аталады.
Фариза поэзиясы – қазақ әйелдерінің рухани әлемін терең ашып көрсеткен, қоғамдағы күрделі мәселелерді көтерген асыл қазына. Ол өз дәуірінің айнасы ғана емес, келер ұрпаққа өнеге болатын тұлға.
