Фариза Оңғарсынова өмірбаяны – ақын, қоғам қайраткері
Қазақ әдебиетінің XX ғасырдағы ең жарқын жұлдыздарының бірі – Фариза Оңғарсынова. Ол тек қана нәзік сезімді ақын ғана емес, сонымен қатар қоғам қайраткері, халық қалаулысы, жастардың жан дүниесіне жол таба білген тәлімгер ұстаз болды. Оның поэзиясы қазақ әйелінің тағдырын, қоғамдағы орнын, аналық мейірім мен махаббаттың құдіретін паш етті. Фариза апамыздың есімі аталғанда, адамдардың ойына бірден өршіл мінез, қайсар рух пен адалдық келеді. Оның шығармашылығы – қазақ поэзиясының алтын қазынасына айналған ерекше мұра.
Әдеби ортада ол қазақ қыздарының жаңа буынына жол ашып, әйелдің қоғамдағы белсенді рөлін дәлелдеді. Қай кезеңде де ол әділеттің сөзін сөйлеп, ұлттық мүддені қорғады. Сондықтан Фариза Оңғарсынованың өмірі мен шығармашылығы – тек бір адамның тағдыры емес, бүкіл қазақ руханиятының айнасы.
Фариза оңғарсынова өмірбаяны слайд
Балалық шағы мен отбасы
Фариза Оңғарсынова 1939 жылдың 25 желтоқсанында Атырау облысы, Новобогат (қазіргі Исатай) ауданында дүниеге келді. Оның туған жері – Каспийдің жағалауы, желі мен құмы араласқан, табиғаты қатал аймақ. Бұл өңірдің адамдары ежелден еңбекқор, батыл әрі қайсар болып қалыптасқан. Болашақ ақынның бойындағы мінез де осы табиғат пен ортадан дарыды.
Әкесі – Оңғарсын Есқалиұлы ауылда сыйлы, еңбекқор жан болған. Анасы – Маншүк Балқыбайқызы қарапайым, бірақ мейірім мен парасатқа толы әйел еді. Фаризаның бала күнінен өнерге, әдебиетке бейімделуіне анасының ықпалы зор болды. Ол кішкентай қызына ертегі айтып, өлең жаттатқызып, кітап оқуға баулыды.
Фариза отбасында бірнеше бауырдың бірі болып өсті. Ата-анасы балаларын адалдыққа, еңбекқорлыққа, елін сүюге тәрбиеледі. Балалық шағы соғыс жылдарының қиындығына тап келді. Әкесі майданға аттанып, үйде әйелдер мен балалар шаруашылықтың ауыр жүгін көтерді. Бұл жағдай жас Фаризаның сана-сезімінде терең із қалдырды. Ол ерте есейіп, қиындыққа төзімді болуды үйренді.
Құмды ауылда өскен қыз табиғатпен етене араласып, дала көріністерін, теңіз толқындарын, ауыл өмірінің қарапайым сәттерін өлеңге арқау етті. Оның алғашқы поэтикалық түйсігі туған жердің сұлулығы мен адамдардың тағдырынан бастау алды.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Фариза мектеп қабырғасында жүргеннен-ақ әдебиетке ерекше қызығушылық танытты. Әдеби үйірмелерге қатысып, мектеп газеттеріне шағын өлеңдер мен мақалалар жазды. Мұғалімдері оның қабілетін байқап, қолдау көрсетіп отырды.
1957 жылы ол Гурьев (қазіргі Атырау) педагогикалық институтының филология факультетіне оқуға түсіп, қазақ тілі мен әдебиеті мамандығын меңгерді. Бұл кезең оның дүниетанымының кеңеюіне, әдеби талғамының қалыптасуына ықпал етті. Институтта ол қазақ әдебиетінің классиктері – Абай, Жамбыл, Ілияс Жансүгіров, Сәкен Сейфуллин шығармаларын терең оқып, орыс және әлем әдебиетімен танысты.
Жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін, Фариза ұстаздық жолын бастады. Ол ауыл мектебінде мұғалім болып еңбек етті. Балаларға білім берумен қатар, олардың бойына рухани құндылықтарды сіңіруге тырысты. Әдебиет пәнін оқыта жүріп, өзі де өлең жазуды тоқтатпады.
Жас мұғалімнің алғашқы өлеңдері республикалық газеттер мен журналдарда жариялана бастады. Оның шығармалары таза сезімге, адалдыққа толы болып, оқырмандардың көңілінен шықты. Бұл сәттен бастап Фаризаның ақындық жолы айқындала түсті.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Фариза Оңғарсынованың әдебиетке келуі қазақ поэзиясына жаңа тыныс әкелді. Оның алғашқы өлеңдер жинағы «Сандуғаш» 1966 жылы жарық көрді. Бұл кітаптан жас ақынның нәзік сезімі, туған жерге махаббаты, әйел жанының сырлары көрініс тапты. Оқырмандар мен әдеби орта Фаризаны бірден қабылдап, оның болашағынан үлкен үміт күтті.
Кейінгі жылдары ақынның «Бұлбұл», «Шілде», «Қызыл гүлің бәрі сол», «Біраз фәни дүние», «Дауа» сияқты көптеген жинақтары жарық көрді. Әрбір кітап қазақ әдебиетінде ерекше оқиға болып, сыншылар мен оқырмандар тарапынан жоғары бағаланды.
Фаризаның өлеңдерінде әйелдің қоғамдағы орны, махаббат пен адалдық, ар-ұждан мәселелері кеңінен жырланды. Оның лирикасы әрі нәзік, әрі өршіл болды. Ол әйелдің тек тұрмыстық бейнесін емес, қоғамдағы белсенді рөлін көрсетіп, қыз-келіншектердің білімге, өнерге, еңбекке деген ынтасын дәріптеді.
Ақын тек поэзиямен шектелмей, аударма саласында да еңбек етті. Орыс ақындарының шығармаларын қазақ тіліне аударып, қазақ оқырмандарын әлем әдебиетімен таныстырды. Сонымен қатар, өзі де шетел тілдеріне аударылып, халықаралық деңгейде танылды.
Фариза журналистика саласында да еңбек етті. Ол республикалық «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде, кейіннен «Қазақ әдебиеті» газетінде қызмет атқарды. Ақын ретінде де, журналист ретінде де ол әділетті сөзін айтып, қоғамдағы мәселелерді көтеріп отырды.
Жетістіктерінің бірі – Қазақстанның халық жазушысы атағын алуы. Сонымен бірге көптеген мемлекеттік марапаттарға, соның ішінде «Парасат» орденіне ие болды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Фариза Оңғарсынова тек қана ақын емес, қоғам қайраткері де болды. Ол әрқашан әділеттілікті жақтап, халықтың сөзін сөйледі. 1990-жылдары Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс депутаты болып сайланды. Бұл қызметінде ол білім беру, мәдениет, жастар саясаты саласындағы көптеген мәселелерді көтерді.
Фариза апамыздың саяси көзқарасы – халық мүддесін қорғау, қазақ тілінің мәртебесін көтеру, әйелдердің қоғамдағы орнын арттыру болды. Ол әрбір сөзінде ұлттық құндылықтарды дәріптеп, тәуелсіздіктің маңызын түсіндірді.
Парламентте жүріп, ол тек заң шығару ісіне ғана емес, мәдениет пен әдебиетті қолдауға да үлес қосты. Жас ақындарға қамқор болып, олардың шығармашылық жолына демеу берді.
Жеке өмірі
Фариза Оңғарсынованың жеке өмірі көпшілікке аса жария бола қойған жоқ. Ол негізінен шығармашылық пен қоғамдық іске арнады. Өмірлік жолында тұрмыстық қиындықтарды да, аналық қуанышты да бастан кешті. Фариза – бір ұлдың анасы. Ана ретіндегі мейірімі оның поэзиясында айқын көрініс тапқан.
Ол өзінің мінезі жағынан қаталдау көрінгенімен, жүрегі өте нәзік, балаға мейірімді жан болған. Достарына адалдығы, шәкірттеріне қамқорлығы, айналасына деген ықыласы – оның адамдық болмысының айғағы.
Мұрасы мен маңызы
Фариза Оңғарсынованың мұрасы – қазақ әдебиетінің алтын қазынасы. Оның өлеңдері мектеп пен жоғары оқу орындарының бағдарламасына енген. Жастар оның поэзиясынан өмірге деген сүйіспеншілікті, әділеттілік пен адалдықты үйренеді.
Ақынның еңбегі – әйелдердің әдебиеттегі, қоғамдағы орнын айқындап, жаңа буынға жол ашты. Ол қыз-келіншектердің өлең өлкесіне батыл енуіне, өз ойы мен сезімін еркін жеткізуіне ықпал етті.
Фариза шығармалары шет тілдеріне аударылып, әлемдік поэзия сахнасында да танылды. Оның жырлары қазақ мәдениетін халықаралық деңгейде таныстыруға қызмет етті.
2014 жылы 23 қаңтарда Фариза апамыз дүние салды. Дегенмен, оның жырлары мен мұрасы мәңгілік болып қала бермек. Қазақстанда оның атымен мектептер, көшелер аталып, әдеби байқаулар ұйымдастырылуда.
