Хамза Есенжанов өмірбаяны – қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі
Хамза Есенжанов — қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, қоғам қайраткері, қазақтың тарихи прозасының негізін қалаушылардың бірі. Оның шығармашылығы мен өмір жолы қазақ халқының ауыр кезеңдерін, ұлттық сана-сезімнің қалыптасуын, отаншылдық пен адамгершіліктің жоғары үлгісін көрсетеді. Әдебиеттегі орны мен қоғамдағы рөлі оны ұлт мақтанышы деңгейіне көтерді.
Бала кезі және отбасы
Хамза Ихсанұлы Есенжанов 1908 жылы 25 желтоқсанда қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Ақжайық ауданы, Сарыомир ауылында дүниеге келді. Әкесі Ихсан мен анасы Бәтима 1916 жылы қайтыс болып, Хамза 8 жасында жетім қалды. Балалық шағы қиыншылықпен өтті, бірақ ол өзіне қамқор болған туыстарының арқасында білімге деген құштарлығын сақтап қалды. Әсіресе, оның өмірінде дядясы Каиржан Есенжановтың рөлі ерекше болды. Каиржан Ихсанұлы — қазақтың белгілі қоғам қайраткері, әрі жазушының алғашқы ұстазы әрі рухани жетекшісі. Хамза дядясының тәрбиесінде өскендіктен, оның өмірі мен дүниетанымы жазушының шығармашылығына терең әсер етті.
Оқу және шығармашылық жолының басталуы
Хамза Есенжанов 1927 жылы Алматы зооветеринарлық техникумына оқуға түсті. Алайда, екі жылдан кейін ол бұл оқу орнын тастап, 1929 жылы Алматыдағы Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтының филология факультетіне оқуға қабылданды. Бұл кезеңде ол қазақ әдебиетінің классиктері Бейімбет Майлин мен Ілияс Жансүгіровпен танысып, олардың шығармашылығынан көп әсер алды.
1934 жылы институтты тәмамдағаннан кейін, Хамза Есенжанов Ленинградтағы әдебиет және өнер институтының аспирантурасында оқыды. Осы жылдары оның әдебиетке деген қызығушылығы артып, алғашқы өлеңдері мен әңгімелері жарияланды. Оның шығармалары жергілікті басылымдарда жарық көріп, әдеби ортада танымал бола бастады.
Шығармашылық қызметі мен жетістіктері
Хамза Есенжановтың шығармашылығы кең ауқымды және жан-жақты болды. Ол әңгімелер, повестер, романдар, аудармалар мен әдеби-сын мақалалар жазды. Оның еңбектері қазақ әдебиетінің дамуына зор үлес қосты.
Ең танымал шығармасы — «Ақ Жайық» трилогиясы. Бұл шығарма 1957 жылы жарық көріп, қазақ әдебиетінде жаңа кезеңнің бастауын салды. Трилогияның бірінші кітабы «Төңкеріс үстінде» деп аталады және онда азамат соғысы мен Кеңес үкіметінің орнауы кезеңіндегі оқиғалар баяндалады. Екінші кітап «Шындалу» және үшінші кітап «Тар кезең» атты бөлімдерден тұрады. Бұл туындыда жазушы тарихи оқиғаларды халық тұрмысымен байланыстыра отырып, әлеуметтік әділеттілік пен адамгершілікті насихаттайды.
Хамза Есенжановтың шығармашылығында қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрлері, ұлттық құндылықтары айқын көрініс тапқан. Ол өз шығармаларында халықтың ауыр тағдырын, күрескерлік рухын, ерлік пен елдікті дәріптеді.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Хамза Есенжановтың қоғамдық-саяси көзқарастары оның шығармашылығында айқын көрініс тапты. Ол Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарындағы әлеуметтік өзгерістерді, халықтың жаңа өмірге бейімделуін және ұлттық сананың қалыптасуын өз шығармаларында бейнеледі. Оның шығармалары арқылы қазақ халқының тарихы мен мәдениеті, ұлттық бірлігі мен тәуелсіздігі туралы терең ойлар айтылды.
Алайда, Хамза Есенжановтың өмірінде саяси қуғын-сүргін кезеңі де болды. 1938 жылы ол «халық жауы» деген айыппен тұтқындалып, 17 жылға сотталды. Бұл кезеңде ол Сібірде, Карелияда және басқа да жерлерде жазықсыз жазаланған жазушылармен бірге болды. 1955 жылы ғана толық ақталды. Бұл кезең оның шығармашылығына терең із қалдырды және оның адамгершілік пен әділеттілікке деген сенімін нығайтты.
Жеке өмірі
Хамза Есенжановтың жеке өмірі қарапайым әрі өнегелі болды. Ол 1937 жылы Сания Жакияевна есімді қызға үйленді. Олардың Эмиль (1937–1943) және Алихан (1951 жылы туған) есімді екі ұлы болды. Өкінішке орай, Эмиль 6 жасында қайтыс болды. Хамза мен Санияның отбасы әдебиетке жақын, рухани бай адамдар болды. Олар өз балаларына жоғары адамгершілік қасиеттерді, білім мен мәдениетті сіңірді.
Мұрасы және маңызы
Хамза Есенжановтың мұрасы қазақ әдебиетінде мәңгілікке сақталады. Оның шығармалары қазақ халқының тарихы мен мәдениетін, ұлттық құндылықтарын дәріптейді. Ол қазақ әдебиетінің дамуына зор үлес қосты және кейінгі ұрпаққа үлгі боларлықтай шығармашылық жол қалдырды.
Оның есімімен аталған кітапханалар, көшелер мен ескерткіштер оның халық алдындағы беделін көрсетеді. Мысалы, Орал қаласында Хамза Есенжанов атындағы балалар мен жасөспірімдер кітапханасы бар. Сонымен қатар, оның есімімен аталатын көшелер мен ескерткіштер оның халық алдындағы құрметін білдіреді.
