Ілия Жақанов өмірбаяны – шығармашылығы мен мұрасы
Ілия Жақанов — қазақ мәдениетінің көрнекті өкілі, жазушы, композитор, музыка зерттеушісі және публицист. Оның шығармашылығы қазақтың ұлттық өнерін насихаттауға, сал-серілер мен халық композиторларының мұрасын зерттеуге бағытталған. Ұлт руханиятына қосқан үлесі үшін Қазақстан мен Қырғызстанның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, сондай-ақ Қазақстанның Еңбек Ері атақтарына ие болған тұлға. Оның өмірі мен шығармашылығы қазақ мәдениетінің алтын қорына айналған.
Ілия жақанов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Ілия Жақанов 1936 жылы 6 мамырда Жамбыл облысының Сарысу ауданындағы Ақтоғай ауылында дүниеге келген. Әкесі Жақан Тұсыпұлы — география пәнінің мұғалімі, ал анасы Балкен — үй шаруасындағы әйел болған. Ілияның есімін ауылдың ақсақалдары қойған. Бірде олар Жақанға келіп, ұлының атын Лениннің әкесі Илья Ульяновтың құрметіне Илья деп атауды ұсынған. Осылайша, Илья есімі қойылған. Бұл оқиға сол замандағы саяси ахуалмен байланысты ерекше мәнге ие.
Ілияның балалық шағы қиын кезеңдерге тұспа-тұс келді. Ұлы Отан соғысы жылдарында елде ашаршылық пен тапшылық орын алғаны белгілі. Дегенмен, жас Ілияның бойында өнерге деген қызығушылық ерте оянып, ол мектеп қабырғасында-ақ ән айтып, домбыра тартуды үйренген.
Білім алу және шығармашылық жолдың басталуы
1959 жылы Ілия Жақанов Алматыдағы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін тәмамдады. Университет қабырғасында жүріп, әдебиет пен өнерге деген қызығушылығы артып, болашақта осы салаларда еңбек етуге шешім қабылдады.
Білім алғаннан кейін Ілия Жақанов «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінің әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарды. Бұл кезеңде ол қазақ әдебиеті мен өнерінің өзекті мәселелеріне қатысты мақалалар жазып, жастарды ұлттық мәдениетке баулуға күш салды.
1963 жылдан бастап 1984 жылға дейін Ілия Жақанов Қазақ КСР Телевизия және радиохабарлар жөніндегі мемлекеттік комитетінде редактор, аға редактор, Қазақ радиосының музыка редакциясының бас редакторы қызметтерін атқарды. Осы жылдары ол қазақ радиосының музыкалық бағдарламаларын ұйымдастыруға, ұлттық музыка өнерін насихаттауға зор үлес қосты.
Шығармашылық қызметі мен жетістіктері
Ілия Жақановтың шығармашылығы кең ауқымды әрі жан-жақты. Ол қазақтың ұлттық музыкасын зерттеп, сал-серілер мен халық композиторларының өмірі мен шығармашылығын зерттеген. Оның «Қайта оралған ән» (1968), «Қош бол, вальс» (1969) атты повестері әдебиетте жаңа леп әкелді. Сонымен қатар, «Екі жирен» (1976), «Бірінші концерт» (1979), «Махаббат вальсі» (1983), «Аққулар қонған айдын көл» (1988) атты деректі әңгімелер мен эсселер жинақтары жарық көрді.
Ілия Жақановтың ең белгілі шығармаларының бірі — қазақтың ұлы қобызшысы Ықылас туралы жазылған «Ықылас» романы. Бұл шығарма алғаш рет қырғыз тілінде «Кертолғау» деген атпен жарық көріп, кейін қазақ тілінде жарияланды. Романда Ықыластың өмірі мен өнері терең зерттеліп, оның қазақ музыка мәдениетіндегі орны айқындалған.
Оның шығармаларының ішінде «Біржан сал», «Ақан сері», «Үкілі Ыбырай», «Естай әнші», «Жаяу Мұса», «Мәди», «Майра», «Балуан Шолақ» сияқты сал-серілердің өмірі мен шығармашылығын зерттеген еңбектері ерекше орын алады. Сонымен қатар, қазақ композиторлары Мұқан Төлебаев, Латиф Хамиди, Сыдық Мұхамеджанов, Қапан Мусин, Бақытжан Байқадамовтардың шығармашылығын зерттеген мақалалары да кеңінен танымал.
Ілия Жақановтың «Шоқан және музыка», «Жамбыл және музыка», «Сәкен және музыка» атты деректі фильмдерінің сценарийлері қазақ өнерінің тарихын тереңнен зерттеуге бағытталған. Бұл фильмдерде қазақтың ұлы тұлғаларының өмірі мен өнері кеңінен қамтылған.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Ілия Жақановтың қоғамдық және саяси көзқарастары ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытуға бағытталған. Ол қазақ халқының тарихы мен мәдениетін зерттеп, жастарды ұлттық құндылықтарға баулуға күш салды. Оның пікірінше, ұлттық өнер мен мәдениет — халықтың рухани байлығы, сондықтан оны сақтау мен дамыту әрбір азаматтың парызы.
Ілия Жақановтың шығармашылығында ұлттық бірлік, елдік, патриотизм сияқты тақырыптар жиі кездеседі. Ол өз шығармаларында қазақ халқының өткен тарихын, салт-дәстүрлерін, ұлттық ерекшеліктерін дәріптеп, жастарды осы құндылықтарды қадірлеуге шақырады.
Жеке өмірі
Ілия Жақановтың жеке өмірі де шығармашылығымен тығыз байланысты. Ол өмірінің көп бөлігін өнер мен мәдениетке арнады. Отбасылық өмірінде де өнерге деген сүйіспеншілігі байқалады. Ілия мен Тийшкүл Алтаевадан төрт бала дүниеге келген: Бауыржан, Данияр, Қарлығаш және Ләйлә. Олар да өнер мен мәдениет саласында өз жолдарын тауып, әке жолын жалғастыруда.
Мұрасы мен маңызы
Ілия Жақановтың мұрасы қазақ мәдениетінің алтын қорына айналған. Оның шығармалары қазақтың ұлттық музыкасын зерттеп, насихаттауға бағытталған. Ол қазақтың ұлы тұлғаларының өмірі мен шығармашылығын зерттеп, олардың мұрасын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге күш салды.
Ілия Жақановтың еңбектері қазақ халқының мәдени мұрасын сақтап, дамытуға бағытталған. Оның шығармалары ұлттық бірлік пен патриотизмді насихаттап, жастарды ұлттық құндылықтарға баулуға ықпал етті.
