Blog

Картадағы атаулар мазмұндық сипатына қарай қалай жіктеледі

4 weeks ago

22 2 minutes read

Картография – жер бетінің әртүрлі нысандары мен құбылыстарын графикалық түрде бейнелейтін ғылым. Картадағы атаулар (топонимдер) – бұл географиялық объектілерге берілген атаулар, олар кеңістіктік ақпараттың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл атаулар картаның танымдық құндылығын арттырып, пайдаланушыларға жергілікті жер туралы толық мағлұмат береді.

Топонимдерді жіктеу барысында олардың мазмұндық сипатына ерекше мән беріледі. Топонимдік зерттеулер географиялық атаулардың шығу тегі, мағынасы және олардың қолданыс ерекшеліктерін анықтауға көмектеседі. Осыған байланысты картадағы атаулар бірнеше топқа бөлінеді.

1. Табиғи нысандардың атаулары

Бұл топқа жер бедерінің және су объектілерінің атаулары кіреді. Табиғи нысандардың атаулары ежелден келе жатқан және жергілікті халықтың тілдік ерекшеліктерімен тығыз байланысты.

Мысалдар:

Тау, жота, қырат: Алатау, Қарқаралы, Мұғалжар
Өзен-көл: Есіл, Жайық, Балқаш
Шөл, жазық: Бетпақдала, Сарыарқа

Бұл атаулар жер бедерінің формасына, түсіне, ерекшеліктеріне қарай пайда болған.

2. Әкімшілік-аумақтық атаулар

Бұл санатқа қалалар, ауылдар, аудандар және басқа да әкімшілік-аумақтық бірліктердің атаулары жатады. Әкімшілік атаулар тарихи оқиғалармен, белгілі тұлғалармен немесе географиялық ерекшеліктермен байланысты болуы мүмкін.

Мысалдар:

Қала атаулары: Астана, Алматы, Шымкент
Ауыл атаулары: Ақсу, Қаратау, Мерке
Аудан атаулары: Баянауыл ауданы, Жамбыл ауданы

Кейбір атаулар тарихи тұлғалардың құрметіне қойылады, мысалы, Абылайхан көшесі, Қонаев даңғылы.

3. Тарихи-мәдени атаулар

Бұл атаулар тарихи орындар, археологиялық ескерткіштер мен мәдени нысандарға байланысты қолданылады. Тарихи атаулар елдің өткені туралы маңызды ақпарат береді және тарихи мұраны сақтауда үлкен рөл атқарады.

Мысалдар:

Тарихи қалалар: Сарайшық, Отырар, Түркістан
Ескерткіш атаулары: Айша Бибі, Қозы Көрпеш – Баян сұлу мазары
Ұлы тұлғаларға байланысты орындар: Абылай хан резиденциясы, Абай Құнанбаевтың туған жері

Тарихи атаулар халықтың мәдениетін айқындап, олардың өткенін баяндайды.

4. Экономикалық және өндірістік атаулар

Бұл санатқа зауыттар, фабрикалар, кен орындары мен басқа да өндірістік нысандардың атаулары кіреді. Экономикалық атаулар өндіріс саласымен немесе кен орындарының атауларымен байланысты болады.

Мысалдар:

Мұнай және газ кен орындары: Қарашығанақ, Теңіз, Қашаған
Өндіріс орындары: АрселорМиттал Теміртау, Павлодар алюминий зауыты
Кеніш атаулары: Сарышаған, Майқұдық

Бұл атаулар картада елдің экономикалық даму көрсеткіштерін көрсететін маңызды элемент болып табылады.

5. Көлік және инфрақұрылым атаулары

Жолдар, теміржол бекеттері, әуежайлар және теңіз порттарының атаулары осы санатқа жатады. Олар көлік жүйесін ұйымдастыруда маңызды рөл атқарады.

Мысалдар:

Теміржол бекеттері: Маңғыстау, Шу, Сексеуіл
Әуежайлар: Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайы, Ақтау халықаралық әуежайы
Автомагистральдер: Батыс Еуропа – Батыс Қытай халықаралық дәлізі

Бұл атаулар жолаушыларға жол бағдарын дұрыс түсінуге және көлік бағыттарын оңай анықтауға көмектеседі.

6. Табиғи қорықтар мен ұлттық парктердің атаулары

Экологиялық маңызы бар орындар, табиғи қорықтар мен ұлттық парктер ерекше мәртебеге ие. Бұл атаулар елдің биологиялық әртүрлілігін сақтауға бағытталған.

Мысалдар: