Кібісе сөзінің мағынасы: Тарихы, мәдениеті және астрономиялық маңызы
Қазақ тілінде әр сөздің өзіндік тарихы мен терең мағынасы бар. Қазақтың байырғы сөздік қорында ұмытылып бара жатқан немесе күнделікті өмірде аз қолданылатын, бірақ терең мағынаға ие сөздер көп кездеседі. Соның бірі — кібісе. Бұл сөздің мағынасын дұрыс түсіну үшін оның тілдік, тарихи, мәдени ерекшеліктеріне назар аударып, қандай мән-мағынада қолданылғанын анықтау қажет.
Кібісе сөзінің шығу тегі
Кібісе сөзі қазақ тілінің байырғы сөздерінің қатарына жатады. Бұл сөздің тікелей мағынасы ерте заманнан бері қазақ халқының тұрмыс-салтында қолданылғанын көрсетеді. Жалпы, кібісе сөзі күнтізбелік уақытпен, нақтырақ айтқанда, әр жыл сайын қосылатын қосымша күнмен байланысты. Бұл сөз “кібісе жыл” немесе “сегізінші жыл” ұғымымен тығыз байланысты. Кібісе жыл — бұл уақыт санау жүйесіндегі әр төрт жыл сайынғы артық күн, яғни ақпан айындағы 29-шы күнмен белгіленеді. Мұндай жылды қазақтар кібісе деп атаған.
Кібісе жыл деген не?
Кібісе жыл дегеніміз — күнтізбедегі әр төрт жыл сайын қосылатын артық күн. Ол жыл 366 күннен тұрады, ал әдеттегі жылдар 365 күннен құралады. Бұл күнтізбелік жүйе Жердің Күнді айналу мерзіміне сәйкес келеді. Астрономиялық тұрғыдан алғанда, Жердің толық бір айналымы 365 күн 6 сағатқа тең, сол себепті әр төрт жыл сайын сол артық сағаттардан бір күн қосылады. Осы күнді қазақ халқы кібісе деп атаған.
Кібісе сөзінің мәдени маңызы
Қазақтар ежелден табиғатпен тығыз байланыста өмір сүріп, жыл мезгілдерін, аспан құбылыстарын бақылап отырған. Сол арқылы өмірлерін жоспарлап, егін егіп, мал өсіруді ұйымдастырған. Кібісе ұғымы қазақ халқының күнтізбелік уақыт жүйесіне енгізілген, соның арқасында олар өз өмірінің күнтізбесін ретке келтіріп отырған. Кібісе жылының ерекшелігі — артық бір күн қосылуы арқылы жылдың ұзақтығы өзгеріп отыруында.
Кібісе жылының келуі — кейбір халықтық наным-сенімдерге де әсер еткен. Кейбір мәдениетте кібісе жылы ерекше жыл деп саналып, ол кезде әртүрлі ерекше оқиғалар орын алатынына сенген.
Кібісе сөзі және қазіргі заман
Қазіргі уақытта кібісе сөзі күнделікті өмірде сирек қолданылса да, оның тарихи маңызы зор. Тіл мамандары мен тарихшылар бұл сөзді қазақ халқының мәдени мұрасының бір бөлігі ретінде зерттейді. Қазақ күнтізбесінің ерекшеліктерін түсіну үшін осындай ұғымдарды білу маңызды.
Кібісе жылы бүгінгі күнтізбелік жүйеде де бар. Мысалы, әлем бойынша бұл артық күн 29 ақпанда атап өтіледі. Бұл күні көптеген адамдар мерекелік шаралар өткізеді, кей елдерде бұл күн ерекше маңызға ие болып, адамдар ерекше оқиғаларды осы күнге жоспарлайды.
Қорытынды
Қорыта келгенде, кібісе сөзінің мағынасы қазақ халқының астрономиялық білімдерінің, күнтізбелік жүйелерін реттеудегі маңызды ұғымдарының бірі болып табылады. Бұл сөздің тарихи және мәдени мәні зор. Кібісе жылының ерекшелігі уақыт санау жүйесіндегі дәлдікті сақтау қажеттілігінен туындаған. Бүгінгі күнге дейін бұл ұғымның маңызы сақталған және оны түсіну қазақ халқының дәстүрлері мен тарихын тануға мүмкіндік береді.
