Киіктің лағы қалай аталады? Қызықты мәліметтер

Киік – Қазақстанның кең даласын мекендейтін ерекше жануар. Бұл әдемі әрі жылдам қозғалатын түз тағысы өз табиғаты мен тіршілігімен қызықтырады. Оның төлдеу кезеңі мен төлінің атауы жайлы сұрақтар көпшілікке қызықты болуы мүмкін. Киіктің лағы “құралай” деп аталады. Бұл атау қазақ тілінде кеңінен қолданылады және халық ауыз әдебиетінде де жиі кездеседі.

Киіктер туралы жалпы мәлімет

Киік – жұптұяқтылар отрядына жататын аша тұяқты жануар. Қазақстанда киіктердің негізгі популяциялары Бетпақдала, Үстірт және Еділ-Жайық аймақтарында кездеседі. Бұлар көбіне ашық далалы, шөлейтті және жартылай шөлейтті аймақтарды мекендейді.

Киіктердің ерекшеліктері:

• Жылдамдығы: Киік сағатына 70 км жылдамдықпен жүйткей алады.
• Көру қабілеті: Киіктердің көру мүмкіндігі өте жоғары, 5 шақырым жерден қауіп төнгенін байқай алады.
• Миграциясы: Киіктер жыл сайын мыңдаған шақырым қашықтықты жүріп өтеді.

Киіктің төлдеу кезеңі және құралайлар

Киіктер жылына бір рет төлдейді. Төлдеу маусымы мамыр айының ортасында басталады. Бұл кезеңде киіктер табиғаттың қолайлы жерлерін таңдап, топтасып төлдейді.

• Құралайлар дүниеге келген сәтте-ақ аяққа тұрады. Басқа көптеген жануарлар секілді киіктің лағы туылғаннан кейін бірнеше минут ішінде жүре бастайды. Бұл оның өмір сүру мүмкіндігін арттырады, себебі далада жыртқыштардан қорғану үшін жылдам қимылдау өте маңызды.
• Анасының қамқорлығы: Киіктер өз төлдерін алғашқы күндері шөп арасында жасырып, оларды ұзақ уақыт жалғыз қалдырып кетуі мүмкін. Бұл – табиғаттағы қорғаныс әдістерінің бірі. Анасы белгілі бір уақыттан кейін келіп, лағын емізеді.

Құралай сөзі қайдан шыққан?

Қазақ халқы бұл атауды бекерден-бекер қолданбаған. “Құралай” сөзіне қатысты бірнеше түсіндірме бар:

1. Көзінің әдемілігіне байланысты – Құралайлардың көзі ерекше үлкен, қарақаттай жылтыр әрі әдемі келеді. Сондықтан қазақ халқында “құралай көзді” деген теңеу сұлу қыздарға қарата айтылады.
2. Көктемнің ерекше кезеңімен байланысы – Киіктердің төлдейтін уақыты жыл сайын тұрақты түрде мамыр айының ортасына дәл келеді. Бұл кезең қазақтарда “Құралайдың салқыны” деп аталады. Бұл кезде ауа райы күрт өзгеріп, салқын жел соғады.

Құралайлардың өмірге бейімделуі

Құралайлар табиғаттың қиын жағдайларына жылдам бейімделеді. Киіктің баласы дүниеге келген сәттен бастап мынандай қасиеттерге ие болады:

• Түсі жерге ұқсас келеді, бұл жыртқыштардан жасыруға көмектеседі.
• Қысқа уақыт ішінде жүгіруге қабілетті. Бұл оларды жыртқыштардан қорғануға мүмкіндік береді.
• Сүтке тез тойынады, өйткені далада тоқтап, ұзақ емізу қауіпті болуы мүмкін.

Киіктердің көбеюі мен саны

Өкінішке қарай, соңғы жылдары киіктердің саны күрт азайды. Браконьерлік, климаттың өзгеруі және аурулар киік популяциясына үлкен қауіп төндіруде. Қазақстанда киіктерді қорғау мақсатында арнайы шаралар қабылдануда.

Киіктердің көбею процесі былай жүреді:

1. Қазан-қараша айларында шағылысу маусымы басталады.
2. Буаздық мерзімі шамамен 5 айға созылады.
3. Мамырдың 10-20 аралығында киіктер жаппай төлдейді.
4. Бір аналық киік көбінесе бір, сирек жағдайда екі құралай әкеледі.

Киіктерді қорғау және болашақ

Киік – Қазақстанның ұлттық табиғи байлығы. Оларды қорғау үшін мемлекет тарапынан бірнеше шаралар қолға алынды:

• Браконьерлікке қарсы қатаң заңдар қабылданды.
• Киік миграциясын бақылау үшін ғылыми зерттеулер жүргізілуде.
• Қорықтар мен ұлттық парктерде арнайы бағдарламалар жасалуда.

Қазақстан халқы киікті қасиетті жануар деп санайды. Киік тек қазақ даласының символы ғана емес, сонымен қатар табиғаттың нәзік балансын сақтаушы.