Леонардо да Винчи өмірбаяны – Ұлы Ренессанс данышпанының өмірі мен мұрасы
Леонардо да Винчи — адамзат өркениетінің ең ұлы тұлғаларының бірі, шынайы Ренессанс дәуірінің символы. Ол суретші, мүсінші, сәулетші, инженер, анатом, математик, философ және өнертапқыш ретінде тарихта өшпес із қалдырды. Леонардо адам қабілетінің шексіздігін дәлелдеп, ғылым мен өнердің өзара байланысын көрсетті. Оның есімі шығармашылық пен ізденістің, интеллект пен эстетиканың синониміне айналды.
Ол өмір сүрген XV–XVI ғасырлар – Еуропадағы Ренессанс дәуірі, яғни антикалық мәдениеттің қайта жаңғыру кезеңі болды. Бұл уақытта ғылым мен өнер, техника мен философия жаңа биіктерге көтерілді. Леонардо да Винчи осы дәуірдің рухын толық бойына сіңіріп, адамзат ойының жаңа көкжиегін ашты. Оның өмірлік ұраны ретінде «білім – тәжірибеден туады» қағидасы танымал.
Да Винчидің еңбектері тек өнер әлемінде емес, инженерия мен ғылыми зерттеу салаларында да төңкеріс жасады. Ол ұшу аппараттарының, су астындағы қозғалыс құрылғыларының, әскери машиналардың алғашқы сызбаларын жасаған. Оның ғылыми жазбалары қазіргі ғылым мен техника дамуының бастауы іспетті. Сондықтан Леонардо да Винчи – тек итальяндық ұлы суретші ғана емес, бүкіл адамзат мәдениетінің ортақ қазынасы болып есептеледі.
Леонардо Да Винчи өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Леонардо ди сер Пьеро да Винчи 1452 жылдың 15 сәуірінде Италияның Тоскана өңіріндегі кішкентай Винчи ауылында дүниеге келді. Оның әкесі – Пьеро да Винчи – бай нотариус, ал анасы – Катерина – қарапайым шаруа әйел болған. Леонардо некесіз туылғанымен, әкесінің отбасында тәрбиеленіп, жақсы білім алды. Бұл жағдай оның әлеуметтік жағдайына кедергі болмаған, керісінше, еркін ойлы болуына ықпал еткен.
Балалық шағында Леонардо табиғатқа ерекше қызығушылық танытты. Ол өсімдіктердің құрылысын, судың ағысын, құстардың қанат қағысын бақылап, олардың ішкі заңдылықтарын түсінуге тырысатын. Кейін бұл табиғатқа деген сүйіспеншілігі оның ғылыми зерттеулерінде және суреттерінде көрініс тапты.
Леонардоның балалық ортасы – Винчи ауылындағы таулы, көркем табиғат – оның көркемдік дүниетанымын қалыптастырды. Ол әрбір ағаштың пішініне, жапырақтың көлеңкесіне, судың жылтылысына назар аударып, табиғаттың мінсіз сұлулығын көруге үйренді. Бұл қасиет кейін оның «Мона Лиза» және «Тайная вечеря» секілді мәңгілік туындыларында анық байқалады.
Леонардоның отбасы бай да беделді болғанымен, оның балалық өмірі қарапайым және табиғи ортада өтті. Әкесі оның ақылын, бейімділігін байқап, оны мектепке береді. Леонардо ерте жастан сурет салуға және музыкаға әуестенді. Ол лира аспабында тамаша ойнайтын, бұл қабілет кейін Флоренциядағы өнер ортасында оны ерекше танытты.
Бала кезінен ол көргенін қағазға түсіруді ұнатқан. Әкесі Пьеро ұлының суреттерін бір күні атақты суретші Андреа дель Веррокьоға көрсетеді. Бұл кездесу Леонардоның өмірін түбегейлі өзгертті — болашақ ұлы шебердің кәсіби жолы басталды.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Леонардоның алғашқы ұстазы – Флоренцияның әйгілі суретшісі және мүсіншісі Андреа дель Веррокьо болды. Ол Веррокьоның шеберханасында шәкірт болып жүріп, сурет салу, мүсіндеу, металл өңдеу, ағаш ою, химия, механика, сәулет және анатомия негіздерін меңгерді.
Веррокьоның мектебі сол дәуірдегі ең жаңашыл көркем орталықтардың бірі еді. Онда Рафаэль мен Боттичелли секілді болашақ ұлы шеберлер де тәрбиеленді. Жас Леонардо мұнда тек сурет өнерін ғана емес, ғылым мен техникаға қызығушылығын да дамытты.
Шамамен 1472 жылы Леонардо Флоренция суретшілер гильдиясына мүше болып, өз бетінше жұмыс істей бастады. Оның алғашқы белгілі жұмыстарының бірі – «Благовещение» картинасы. Бұл туындыда табиғи жарық пен кеңістікті беру тәсілі сол дәуір үшін ерекше жаңалық болды.
1482 жылы Леонардо Милан герцогы Лодовико Сфорца сарайына қызметке шақырылады. Ол өз хатын жолдап, өзін «инженер, архитектор, әскери машиналар шебері және суретші» ретінде таныстырған. Бұл оның көпқырлы қабілетін көрсетеді.
Милан кезеңі (1482–1499) – Леонардо шығармашылығының ең жемісті кезеңдерінің бірі. Мұнда ол тек өнермен ғана айналыспай, ғылыми тәжірибелер мен инженерлік жобаларды да жүзеге асырды. Сол кезде ол «Тайная вечеря» атты әйгілі фрескасын салып, әлемдік өнер тарихына алтын әріппен жазылды.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Леонардо да Винчи – адамзат тарихындағы ең әмбебап дарындардың бірі. Оның шығармашылық мұрасы сурет, сәулет, инженерия, анатомия, гидравлика, аэронавтика және математика салаларын қамтиды.
Суретшілік шеберлігі
Оның ең танымал туындыларының бірі – «Мона Лиза» (1503–1506 жж.). Бұл картина әлем өнеріндегі ең жұмбақ және ең танымал портрет болып саналады. Мона Лизаның сәл жымиған жүзіндегі бейнелік рең, жарық пен көлеңкенің нәзік үйлесімі Леонардоның «сфумато» техникасының шыңы еді.
Екінші әйгілі еңбегі – «Тайная вечеря» (1495–1498 жж.). Бұл туынды Миландағы Санта-Мария-делле-Грацие монастырінде салынған. Мұнда Иса пайғамбар мен оның шәкірттерінің соңғы кешкі асындағы психологиялық күйі дәл және әсерлі бейнеленген.
Сонымен қатар, оның «Витрувиан адамы», «Қасиетті Анна мен Мәриям», «Жартастағы мадонна» сияқты шығармалары адам мен табиғаттың үйлесімін тамаша көрсетті.
Ғылыми және инженерлік еңбектері
Леонардо тек суретші емес, ұлы ғалым әрі өнертапқыш та болды. Оның 7000-нан астам ғылыми жазбалары мен суреттері бар. Бұл дәптерлерде ол анатомия, механика, геометрия, оптика және гидродинамика саласында тәжірибелер жүргізген.
Ол адамның қаңқасы мен бұлшық ет жүйесін зерттеп, алғашқы дәл анатомиялық суреттерді салған. Сол кездің өзінде адам жүрегінің құрылысын, қан айналымының бағытын дәл анықтаған.
Инженер ретінде Леонардо ұшу аппаратының, парашюттің, тікұшақтың, суасты қайығының және танктің прототиптерін жобалаған. Оның «ұшатын аппарат» сызбалары кейінгі авиацияның дамуына жол ашты.
Сәулет және механикалық жобалар
Ол сонымен бірге Милан мен Рим қалалары үшін сәулеттік жоспарлар жасаған. Леонардо қалалардың гигиеналық жүйесін жақсартуға, судың ағысын реттеуге арналған гидравликалық жобалар ұсынған.
Қоғамдық және философиялық көзқарастары
Леонардо да Винчи – терең ойлы философ және гуманист еді. Ол Ренессанс дәуірінің негізгі идеясы – адамның шексіз мүмкіндігіне сенді. Оның көзқарасы бойынша, адам – табиғаттың ең кемел жаратылысы, ал білім мен өнер – адамды кемелдікке жеткізетін жол.
Ол діни фанатизм мен соқыр сенімге қарсы болып, ақыл-ой мен тәжірибені бірінші орынға қойған. Леонардо табиғатты Құдайдың жаратылысы деп танығанмен, оны түсінудің жолы – бақылау мен зерттеу деп санаған.
Философиялық тұрғыдан алғанда, ол ғылым мен өнердің біртұтас екенін дәлелдеуге тырысты. Оның жазбаларында жиі кездесетін ой – «көркемдік – бұл ғылым, ал ғылым – бұл өнер».
Леонардо саясатқа белсене араласпаса да, адамгершілік, бейбітшілік, табиғатқа құрмет идеяларын насихаттады. Ол соғыс техникасын жасаумен айналысқанымен, соғыстың адамзат үшін қасірет екенін жиі жазды.
Жеке өмірі
Леонардо да Винчи өмір бойы үйленбеген және ұрпақ қалдырмаған. Оның жеке өмірі жайлы нақты деректер аз, бірақ замандастары оны ерекше мінезді, сабырлы және ойлы адам ретінде сипаттаған.
Ол сыртқы сән-салтанатқа мән бермей, қарапайым өмір сүрген. Киім киісі мен жүріс-тұрысы ұстамды болғанымен, өнер мен ғылымға деген құштарлығы оны өзгелерден ерекше етті.
Леонардо табиғатты сүйіп, жан-жануарларға жанашырлықпен қараған. Кейбір деректер бойынша, ол базардан тордағы құстарды сатып алып, босатып жіберетін көрінеді. Бұл оның мейірімді мінезінің белгісі еді.
Ол өмірінің соңғы жылдарын Францияда өткізді. 1516 жылы Франция королі Франциск I оны сарай суретшісі әрі кеңесші ретінде шақырды. Леонардо Амбуаз маңындағы Клу-Люсе сарайында тұрды және сол жерде өзінің соңғы шығармашылық ізденістерін жалғастырды.
1519 жылы 2 мамырда, 67 жасында, Леонардо да Винчи дүниеден өтті. Аңыз бойынша, ол Франциск I-дің қолында жан тапсырған деседі.
Мұрасы мен тарихи маңызы
Леонардо да Винчидің мұрасы – адамзат мәдениетінің ең қымбат қазынасы. Оның суреттері, сызбалары және ғылыми жазбалары Ренессанс дәуірінің рухын толық бейнелейді.
Оның «Мона Лизасы» – әлемдік өнердің ең әйгілі туындысы, ал «Тайная вечеря» – діни бейнелеу өнерінің шыңы. Леонардоның ғылыми зерттеулері қазіргі анатомия, инженерия, оптика және физика ғылымдарының дамуына жол ашты.
Ол ғылым мен өнерді біріктіріп, олардың арасындағы шекараны жойды. Бұл тәсіл кейінгі ғасырлардағы ғалымдар мен суретшілерге шабыт берді. Галиилео, Ньютон, Микеланджело, Эйнштейн сынды тұлғалар Леонардоны өздеріне үлгі тұтқан.
Леонардоның идеялары мен сызбалары заманының техникалық мүмкіндігінен әлдеқайда озық болды. Кейінгі төрт-бес ғасыр өткенде ғана оның көптеген ойлары жүзеге асты – мысалы, ұшақтар мен тікұшақтар, сүңгуір қайықтар, робот техникасы және гидравликалық жүйелер.
