Мұстафа Шоқай өмірбаяны – саяси қайраткер және түркі зиялысы
Мұстафа Шоқай — қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті қайраткері, түркі халықтарының тәуелсіздігі үшін күрескен саяси тұлға. Оның өмірі мен қызметі тек қазақ тарихымен ғана емес, бүкіл түркі әлемінің тарихымен тығыз байланысты. Мұстафа Шоқайдың саяси көзқарастары, шығармашылық мұрасы және халықаралық аренадағы қызметі бүгінгі ұрпақ үшін маңызды тағылым болып табылады.
Мұстафа шоқай өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Мұстафа Шоқай 1890 жылы 25 желтоқсанда қазіргі Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, Сұлутөбе маңындағы Наршоқы қыстауында дүниеге келген. Оның ата-бабалары Қыпшақ тайпасының Бошай руынан шыққан. Атасы Торғай датқа — Қоқан хандығының жоғары әскери шенге ие биі болған адам. Әкесі Шоқай да халық арасында сыйлы, әділ би ретінде танылған. Отбасында ежелгі қолжазбалар сақталған жақсы кітапхана болған. Мұстафаның әкесі оның білім алуына ерекше көңіл бөліп, оны Перовскідегі орыс мектебіне оқуға жіберген. Бұл кезеңде Мұстафа орыс тілін меңгеріп, білімге деген құштарлығын арттырған.
Білім алу және алғашқы қадамдар
Мұстафа Шоқайдың білім жолы Ташкенттегі ерлер гимназиясынан басталады. Онда ол үздік оқып, алтын медальмен марапатталған. Алайда, гимназияның басқарушысы генерал-лейтенант Самсонов оның медалін басқаларға беруді бұйырған. Бұл әділетсіздікке Мұстафа қарсы шығып, өз медалін алған. Осы оқиға оның әділдікке деген ұмтылысын көрсетеді.
1910 жылы Санкт-Петербургтегі Императорлық университеттің заң факультетіне оқуға түсіп, бірнеше тілдерді меңгерген. Мұнда ол Әлихан Бөкейхановпен танысып, оның саяси көзқарастарынан әсер алған. Әлихан Бөкейханов Мұстафаның саяси ұстазы болып, оны Алаш қозғалысына тартқан.
Қоғамдық-саяси қызметі
Мұстафа Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметі 1917 жылы Түркістан автономиясының құрылуымен басталады. Ол Түркістан автономиясының сыртқы істер министрі болып тағайындалады. 1918 жылы Мұхамеджан Тынышпаевтың қызметінен кейін Түркістан автономиясының премьер-министрі болып сайланады. Алайда, 1918 жылы ақпан айында большевиктер Түркістан автономиясын күшпен таратып, Мұстафа Шоқай Ташкентке қашып кетуге мәжбүр болады.
Ташкенттен кейін Мұстафа Шоқай Орынборға барып, Алашорда үкіметінің мүшесі ретінде қызмет атқарады. 1921 жылы Түркістан Ұлттық Одағының мүшесі болып, Түркістанның тәуелсіздігі үшін күресін жалғастырады.
Шығармашылық және ғылыми қызметі
Мұстафа Шоқайдың шығармашылық қызметі оның саяси көзқарастарын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Ол бірнеше тілде жазып, Түркістанның тәуелсіздігі үшін күрескен. Оның еңбектері түркі халықтарының мәдениеті мен тарихына арналған. Мұстафа Шоқайдың шығармашылық мұрасы бүгінгі ұрпақ үшін маңызды ғылыми және рухани қазына болып табылады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Мұстафа Шоқайдың қоғамдық және саяси көзқарастары оның өмірінің барлық кезеңінде айқын көрініс тапты. Ол түркі халықтарының тәуелсіздігі үшін күрескен, ұлттық бірлікті нығайтуды мақсат еткен. Оның саяси көзқарастары түркі халықтарының мәдениеті мен тарихына негізделген. Мұстафа Шоқайдың саяси мұрасы бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ.
Жеке өмірі
Мұстафа Шоқайдың жеке өмірі оның қоғамдық-саяси қызметімен тығыз байланысты. Ол 1918 жылы Мария Горинамен некелеседі. 1921 жылы әйелімен бірге Францияға қоныс аударады. Парижде өмір сүру өте қиын болғандықтан, 1923 жылы Ножан-Сюр-Марн қаласына көшіп келеді. Мұнда ол Түркістанның тәуелсіздігі үшін күресін жалғастырады.
Мұра және маңызы
Мұстафа Шоқайдың мұрасы бүгінгі ұрпақ үшін маңызды. Оның түркі халықтарының тәуелсіздігі үшін күресі, саяси көзқарастары және шығармашылық мұрасы түркі әлемінің тарихында ерекше орын алады. Мұстафа Шоқайдың есімі Қазақстан мен Түркияның мәдени және саяси өмірінде маңызды рөл атқарады.
