Blog

Мәліметтер қорының құрылымына қарай жіктелуі – Толық шолу

March 23, 2025

46 2 minutes read

Қазіргі цифрлық дәуірде ақпараттың маңызы күн санап артып келеді. Әртүрлі салада жинақталған деректерді дұрыс сақтау, өңдеу және басқару үшін мәліметтер қорлары (МҚ) кеңінен қолданылады. Бірақ кез келген мәліметтер қоры бірдей бола бермейді — олардың құрылымы мен ұйымдастырылу тәсіліне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Бұл мақалада мәліметтер қорларының құрылымына қарай қалай бөлінетінін қарастырамыз және әрқайсысының ерекшеліктеріне шолу жасаймыз.

1. Иерархиялық мәліметтер қоры

Бұл түрі ақпараттарды ағаш тәрізді құрылыммен сақтайды. Яғни, негізгі бір түйін (root) болады және сол түйіннен таралатын бірнеше тармақтар болады — бұлар еншілес жазбалар.

Мысал: Кәсіпорын құрылымын елестетіңіз — бас директордың қарамағында бірнеше бөлім басшылары бар, ал олардың астында әртүрлі қызметкерлер орналасқан. Бұл иерархиялық байланыс мәліметтер қорында дәл осылай бейнеленеді.

Артықшылықтары:

Жылдам іздеу және дерекке тез қол жеткізу.
Қатаң байланыс, құрылымның нақты болуына көмектеседі.

Кемшіліктері:

Қиын басқару — жаңа тармақ қосу немесе құрылымды өзгерту күрделі.
Барлық жазбалар міндетті түрде нақты бір иерархияға бағынуы керек.

2. Желілік мәліметтер қоры

Желілік модельде әр жазба бірнеше басқа жазбамен көп-көпке (many-to-many) қатынаста бола алады. Бұл құрылым иерархиялық үлгіден икемдірек және деректер арасында күрделі байланыстарды көрсетуге мүмкіндік береді.

Мысал: Студент пен пән арасындағы қатынасты елестетіңіз. Бір студент бірнеше пәнді оқи алады, ал бір пәнді бірнеше студент оқуы мүмкін.

Артықшылықтары:

Күрделі қатынастарды тиімді көрсету.
Мәліметтерге тез қол жеткізу.

Кемшіліктері:

Құрылымдық күрделілік.
Басқару және бағдарламалау қиындығы.

3. Реляциялық мәліметтер қоры

Бұл — ең кең таралған түр. Мұнда ақпарат кесте түрінде сақталады және әр кестеде бағандар (өрістер) мен жолдар (жазбалар) болады. Кестелер бір-бірімен кілттер арқылы байланысады (бірегей өрістер арқылы).

Мысал: Студенттер туралы кесте мен оқытушылар туралы кесте болуы мүмкін. Екеуін ортақ пән ID арқылы байланыстыруға болады.

Артықшылықтары:

Қарапайымдылық және икемділік.
SQL (Structured Query Language) арқылы мәліметтермен оңай жұмыс істеу.
Мәліметтердің қайталануын азайту.

Кемшіліктері:

Үлкен көлемді деректерде жылдамдық төмендеуі мүмкін.
Кейбір күрделі байланыстарды модельдеу қиын.

4. Объектілі-бағытталған мәліметтер қоры

Бағдарламалаудың объектілі-бағытталған тәсілімен үйлесетін бұл модельде ақпарат объектілер түрінде ұсынылады. Яғни, деректер тек сандар мен мәтін ғана емес, сонымен бірге әдістермен (функциялармен) қоса сақталады.

Мысал: Егер сіздің жүйеңізде “Автокөлік” деген объект болса, оның ішінде маркасы, моделі, нөмірі сияқты қасиеттер және “қозғалу”, “тоқтау” сияқты әдістері де болады.

Артықшылықтары:

Бағдарламалық кодпен тығыз байланыс.
Күрделі деректерді тиімді модельдеу.

Кемшіліктері:

Жоғары техникалық біліктілік қажет.
Дәстүрлі SQL жүйелерімен интеграциялау қиын болуы мүмкін.

5. Құжаттық және NoSQL мәліметтер қорлары

Бұл мәліметтер қоры құрылымдық шектеулерден еркін. NoSQL жүйелерінде ақпарат құжат, кілт-мағына жұптары, немесе графтар түрінде сақталады. Бұл түрлер үлкен көлемдегі деректермен және нақты уақыттағы қосымшалармен жұмыс істеуге ыңғайлы.

Құжаттық мәліметтер қоры JSON немесе XML форматындағы құрылымды құжаттармен жұмыс істейді.

Артықшылықтары: