Машһүр Жүсіп Көпейұлы өмірбаяны
Машһүр Жүсіп Көпейұлы — қазақтың ұлы ақыны, ойшылы, тарихшысы, этнографы, шығыстанушы және халық ауыз әдебиетінің жинаушысы. Оның шығармашылығы мен ғылыми мұрасы қазақ халқының мәдениеті мен тарихының алтын қорына айналған. Әсіресе, оның жинаған ауыз әдебиеті үлгілері мен шығыстық дастандары қазақ әдебиетінің дамуына зор ықпал етті. Машһүр Жүсіптің өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының ұлттық санасының қалыптасуына, мәдени мұраның сақталуына және ұрпақтан-ұрпаққа жетуіне үлкен үлес қосты.
Мәшһүр жүсіп өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Машһүр Жүсіп Көпейұлы 1858 жылы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Ол Сүйіндік руының Арғын тайпасынан шыққан. Әкесі Көпей, шешесі Құттыбике болған. Әкесі Көпейдің есімі ел арасында құрметке ие болған, ал шешесі Құттыбике де білімді, ақылды әйел ретінде танылған. Отбасында Жүсіптен басқа да бірнеше бала болған, бірақ олардың тағдыры туралы деректер аз сақталған.
Жүсіптің балалық шағы ауылда өтті. Ол жасынан зерек, алғыр бала болып өсті. Әкесі оған бастапқы білім беріп, араб, парсы тілдерін үйретті. Бұл тілдерге деген қызығушылығы оның болашақта шығыстанушы ретінде қалыптасуына негіз болды.
Білім алуы және шығармашылық жолының басталуы
Жүсіптің білім жолы ауыл мектебінен басталды. 1870 жылы ол Бухара қаласындағы Камар хазрет медресесіне оқуға түсіп, араб, парсы тілдерін терең меңгерді. Осы медреседе оқып жүргенде шығыстың классикалық әдебиетімен танысып, шығыстанушы ретінде қалыптасу жолында алғашқы қадамдарын жасады.
1872 жылы ол Кукельдаш медресесіне ауысып, 1875 жылы оны бітіріп шықты. Медреседе алған білімін тереңдету мақсатында ол бірнеше жыл бойы Қазақстанның солтүстік және орталық өңірлерін аралап, халық ауыз әдебиетін жинаумен айналысты. Бұл сапарлар оның шығармашылығына үлкен әсер етті.
Шығармашылық қызметі, қоғамдық және ғылыми еңбектері
Машһүр Жүсіптің шығармашылық қызметі көп қырлы болды. Ол қазақ халқының ауыз әдебиетін жинап, оны жазбаша түрде сақтап қалуға зор үлес қосты. Оның жинаған шығармалары арасында эпостық жырлар, дастандар, аңыздар мен ертегілер бар. Бұл шығармалар қазақ халқының мәдени мұрасының маңызды бөлігіне айналды.
Оның шығармашылығының тағы бір ерекшелігі — шығыстық дастандарды қазақ тіліне аударуы. Ол «Гүлшат-Шеризат», «Гибрат-нама», «Баян-нама» сияқты шығыстың классикалық дастандарын қазақ тіліне аударып, қазақ оқырмандарына таныстырды. Бұл еңбектер қазақ әдебиетінің шығыстық дәстүрмен байытылуына ықпал етті.
Машһүр Жүсіптің ғылыми еңбектері де аса маңызды. Ол қазақ халқының тарихы мен этнографиясын зерттеп, көптеген мақалалар жазды. Оның еңбектері қазақ халқының тарихын, мәдениетін және тұрмысын терең түсінуге мүмкіндік береді.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Машһүр Жүсіп өз заманының қоғамдық және саяси мәселелеріне бей-жай қарамаған. Ол қазақ халқының білім алуына, мәдениетінің дамуына, ұлттық санасының оянуына зор мән берген. Оның шығармаларында халықтың әлеуметтік жағдайы, білім алу мәселелері, ұлттық тәуелсіздік туралы ойлар көп кездеседі.
Ол қазақ халқының мәдениетін сақтау және дамыту үшін білімнің маңыздылығын үнемі айтып отырған. Оның пікірінше, білім алу арқылы халық өз мәдениетін сақтап, дамыта алады. Сонымен қатар, ол қазақ халқының ұлттық тәуелсіздігі үшін күрескен.
Жеке өмірі
Машһүр Жүсіптің жеке өмірі туралы деректер аз сақталған. Ол үйленген, балалары болған. Алайда оның отбасы туралы нақты мәліметтер жоқ. Оның жеке өмірі туралы тек оның шығармаларынан ғана кейбір мәліметтер алуға болады.
Мұрасы және маңызы
Машһүр Жүсіп Көпейұлының мұрасы қазақ халқының мәдениеті мен тарихының маңызды бөлігіне айналды. Оның жинаған ауыз әдебиеті үлгілері мен шығыстық дастандары қазақ әдебиетінің дамуына зор ықпал етті. Оның еңбектері қазақ халқының ұлттық санасының қалыптасуына, мәдени мұраның сақталуына және ұрпақтан-ұрпаққа жетуіне үлкен үлес қосты.
Оның шығармашылығы мен ғылыми еңбектері қазіргі уақытта да зерттеліп, оқытылып келеді. Оның мұрасы қазақ халқының мәдениеті мен тарихын терең түсінуге мүмкіндік береді.
