Мағжан Жұмабаевтің қайтыс болуы – тарихи шындық
Мағжан Жұмабаев – қазақтың ұлы ақындарының бірі, XX ғасырдың басындағы Алаш қозғалысының аса көрнекті өкілдерінің бірі. Оның шығармалары қазақ халқының ұлттық рухын оятып, тәуелсіздікке деген ұмтылысын күшейтті. Алайда оның өмірі ауыр қайғылы тағдырға айналды. Мағжан Жұмабаев қалай қайтыс болды? Бұл сұраққа жауап беру үшін оның өмір жолы мен сол кездегі тарихи жағдайды қарастыру қажет.
Мағжан Жұмабаевтың өмірі және шығармашылығы
Мағжан Жұмабаев 1893 жылы Солтүстік Қазақстан облысында дүниеге келген. Ол жастайынан әдебиетке қызығып, өлең жазуға бейім болды. Петербордағы мұғалімдер институтында білім алған ол қазақ әдебиетіне жаңа леп әкелген ақындардың бірі болды. “Мен жастарға сенемін”, “Түркістан”, “Қазақ тілі” секілді өлеңдері оның ұлттық мүддені биік қойған тұлға екенін көрсетеді.
Мағжан шығармашылығы кеңестік идеологиямен сәйкес келмеді. Ол ұлттық сананы оятуға шақырғандықтан, коммунистік биліктің қудалауына ұшырады. Оның шығармалары “буржуазиялық-ұлтшыл” деп бағаланып, әдебиеттен шеттетілді.
Қудалау және тұтқындалуы
1929 жылы Кеңес үкіметі Мағжанды “халық жауы” деп айыптап, алғаш рет қамауға алды. Ол 10 жылға сотталып, Карелиядағы лагерьлердің біріне жіберілді. Бірақ 1936 жылы белгілі жазушы Максим Горькийдің жары Екатерина Пешкова араласуымен ақын бостандыққа шықты. Бостандыққа шыққан соң, ол Мәскеуге барып, қазақ зиялыларымен байланыс орнатты. Алайда бұл қуаныш ұзаққа созылмады.
1937 жылы Кеңес Одағының Жоғарғы соты қазақ зиялыларына қарсы “Үлкен террор” деп аталатын қудалау науқанын бастады. Оның нәтижесінде Алаш қозғалысының көптеген өкілдері, соның ішінде Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Сәкен Сейфуллин және Мағжан Жұмабаев та қамауға алынды.
Мағжан Жұмабаевтың соңғы күндері
1937 жылдың 30 желтоқсанында Мағжан Жұмабаев тұтқындалып, Алматыдағы НКВД түрмесіне қамалды. 1938 жылдың 19 наурызында Кеңес үкіметінің “үштігі” оны ату жазасына кесу туралы үкім шығарды. Мағжан Жұмабаев Алматы қаласындағы НКВД түрмесінде атылды. Оның денесі жасырын жерленіп, көп жылдар бойы қайда жерленгені белгісіз болып келді.
Ақынның ақталуы
Мағжан Жұмабаевтың есімі Кеңес Одағы кезінде “халық жауы” ретінде аталғанымен, 1957 жылы ол толықтай ақталды. Бірақ ақынның шығармалары тек 1989 жылы ғана қайтадан жарық көре бастады. Қазақ әдебиетінің алып тұлғасы ретінде оның мұрасы халқына оралып, шығармалары мектеп оқулықтарына енгізілді.
Мағжан Жұмабаевтың өлімі – қазақ зиялыларына жасалған қастандықтың бір бөлігі
Кеңес билігі Алаш зиялыларын жойып, қазақ халқын ұлттық элитасыз қалдыруды көздеді. Мағжан Жұмабаевтың қазасы – сол саясаттың құрбаны болды. Ол өз халқы үшін күресіп, азаттықты аңсаған ақын ретінде тарихта қалды.
Қорытынды
Мағжан Жұмабаевтың өлімі – қазақ әдебиеті мен мәдениетіне жасалған ең үлкен қасіреттердің бірі. Оның өмірі мен шығармашылығы бүгінгі қазақ жастарына рух беріп, ұлт үшін күресудің үлгісі болып қала бермек. Қазір оның еңбектері зерттеліп, есімі ардақталуда. Мағжанның мәңгілік өлеңдері – қазақ рухының ажырамас бөлігі болып қала береді.
