Махамбет-өтемісұлы-өмірбаяны – ақын, батыр, ұлт-азаттық көшбасшысы
Махамбет Өтемісұлы — қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті өкілі, ақын, күйші-композитор, әрі батыр. Ол 1803 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы, Бекетай құмында дүниеге келген. Махамбет Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы күресінің айқын көрінісі болып табылады. Оның шығармалары халықтың ауыр тұрмысын, әділетсіздікке қарсы күресін және еркіндікке деген ұмтылысын бейнелейді.
Махамбет-өтемісұлы-өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Махамбет Өтемісұлының әкесі Өтеміс Құлманиязұлы — өз заманының беделді биі, әділдігімен танымал тұлға болған. Өтемістің отбасы Жайық өзенінің шығыс жағалауында, қазіргі Батыс Қазақстан облысының аумағында қоныстанған. Махамбет бала кезінен әкесінің тәрбиесінде болып, халық ауыз әдебиетімен танысқан. Әкесі оған мұсылманша және орысша сауат ашуды үйреткен. Бұл білім Махамбетке болашақта ақындық пен күрескерлік жолында үлкен көмек болған.
Балалық шағында Махамбет дала өмірін көріп, халықтың тұрмысын, әдет-ғұрпын және халық жырларын терең меңгерді. Ол ауылдастарымен бірге ойнап, табиғатпен тығыз байланыста болып өсті. Өтемісұлының бойында әділдік пен батылдық қасиеттері ерте қалыптасты. Бұл қасиеттер кейіннен оның көтерілістегі рөлін айқындады.
Оқу мен алғашқы қадамдар
Махамбет Өтемісұлының білім алу жолы ерекше болды. 1824–1828 жылдары ол Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайынның қасында болды. Бұл кезеңде ол орыс тілін меңгеріп, орыс мәдениетімен танысты. Сол уақытта ақындық қабілеті қалыптаса бастады.
1829 жылы Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өту айыбымен ұсталып, екі жылға жуық абақтыда болды. Бұл кезең оның өміріндегі алғашқы саяси қадамдардың бірі болып есептеледі. Абақтыда өткізген уақыты оның ой-санасын жетілдіріп, батылдық пен еркіндікке деген құштарлығын күшейтті.
Шығармашылығы мен қоғамдық қызметі
Ақындық жолы
Махамбет Өтемісұлының ақындық жолы оның өміріндегі маңызды кезеңдердің бірі болды. Ол өз шығармаларында халықтың ауыр тұрмысын, әділетсіздікті, хандық биліктің зорлығын сынға алып, еркіндікке шақырды. Махамбеттің өлеңдері ұлт-азаттық қозғалысының үндеуі ретінде қызмет етті. Ақындықты қару ретінде пайдаланып, халықты біріктіруге, күреске шақыруға тырысты.
Махамбеттің шығармашылығының басты тақырыптары — әділетсіздікке қарсы күрес, халық мұңы, батырлық пен еркіндікке ұмтылыс. Оның өлеңдері халық арасында кең таралып, халықтың көңіл-күйін, арманын жеткізді.
Күйшілік және композиторлық қызметі
Махамбет Өтемісұлы тек ақын ғана емес, күйші-композитор да болған. Оның күйлері қазақ халқының музыкалық мұрасының маңызды бөлігі болып табылады. Күйлері арқылы ол өз заманының әлеуметтік жағдайын, халықтың көңіл-күйін, күрескерлік рухын жеткізді. Махамбеттің күйлері бүгінгі күнге дейін орындалып, тыңдармандарды терең ойға қалдырады.
Ұлт-азаттық қозғалысындағы рөлі
1836–1838 жылдары Исатай Тайманұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісінің рухани көсемі әрі жалынды жыршысы болды. Ол Исатаймен бірге хандық билікке, жер мәселесіне, орыс империясының қазақ жеріндегі үстемдігіне қарсы күресті. Махамбет өзінің өлеңдері арқылы халықты күреске шақырып, олардың рухын көтерді. Оның «Ереуіл атқа ер салмай», «Жабыққан», «Соғыс», «Әй, Махамбет, жолдасым!» сияқты шығармалары осы кезеңнің тарихи шындығын бейнелейді.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Махамбет Өтемісұлының қоғамдық және саяси көзқарастары оның шығармашылығында айқын көрініс тапты. Ол хандық биліктің әділетсіздігін, жер мәселесін, халықтың ауыр жағдайын сынға алып, әділдік пен теңдікке шақырды. Оның өлеңдері халықтың мұңын, арманын, күрескерлік рухын жеткізіп, ұлт-азаттық қозғалысының идеологиясын қалыптастырды. Махамбет өз шығармаларында халықты бірігуге, әділеттілік үшін күресуге үндеді.
Жеке өмірі
Махамбет Өтемісұлының жеке өмірі туралы деректер шектеулі. Оның отбасы туралы нақты мәліметтер жоқ. Алайда, оның шығармашылығынан оның терең ойшыл, сезімтал тұлға болғанын байқауға болады. Оның өлеңдері мен күйлері оның ішкі дүниесін, халыққа деген махаббатын, әділетсіздікке деген қарсылығын көрсетеді. Махамбет Өтемісұлының жеке өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының рухани мұрасының маңызды бөлігі болып табылады.
Махамбеттің мұрасы мен маңызы
Махамбет Өтемісұлының мұрасы қазақ халқының мәдениеті мен тарихында маңызды орын алады. Оның шығармалары ұлт-азаттық қозғалысының үндеуі ретінде қызмет етті. Махамбеттің өлеңдері мен күйлері халықтың күрескерлік рухын, еркіндікке деген ұмтылысын бейнелейді. Оның шығармашылығы бүгінгі күнге дейін зерттеліп, оқытылып, қазақ халқының рухани мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады.
Махамбеттің мұрасы жаңа ұрпаққа патриотизмді, халықтық сана мен әділеттілік идеяларын жеткізудің құралы болып табылады. Ол қазақ әдебиеті мен мәдениетінің алтын қорына енген тұлға.
