Мырыш пен қалайының құймасы қалай аталады – Қасиеттері мен қолданылуы

Көптеген металдар мен олардың қосылыстары біздің күнделікті өмірімізде маңызды рөл атқарады. Мырыш пен қалайының құймасы – өнеркәсіпте, электроникада және басқа да салаларда кеңінен қолданылатын материалдардың бірі. Бірақ бұл құйма қалай аталады және оның ерекшеліктері қандай? Бұл мақалада осы сұрақтарға толық жауап береміз.

Мырыш пен қалайының құймасының атауы

Мырыш пен қалайының белгілі бір пропорцияда араласуынан пьютер (ағылш. pewter) деп аталатын құйма түзіледі. Бұл құйма өзінің беріктігі, коррозияға төзімділігі және жеңіл өңделуімен ерекшеленеді. Пьютер ертеден-ақ қолданылып келеді және түрлі бұйымдар жасауда маңызды рөл атқарады.

Құрамына байланысты ерекшеліктері

Пьютер құймасының негізгі компоненттері:

• Қалайы (Sn) – 85-99%: Бұл негізгі металл, ол құймаға пластикалылық пен өңдеуге жеңілдігін береді.
• Мырыш (Zn) – 1-10%: Құйманың беріктігін арттырады және коррозияға қарсы қасиеттерін жақсартады.
• Мыс (Cu) – 0-5%: Жарқырауын күшейтеді және беріктігін арттырады.
• Антимон (Sb) немесе висмут (Bi) – 0-5%: Материалдың қаттылығын реттейді.

Егер құрамында қорғасын болса, ол арзанырақ пьютер түрлеріне жатады, бірақ қазіргі уақытта денсаулыққа зияны болуына байланысты қорғасынсыз нұсқалары кең тараған.

Пьютердің тарихы

Пьютер алғаш рет ежелгі дәуірде қолданылған. Оны мыс пен қалайының баламасы ретінде ойлап тапқан. Орта ғасырларда Еуропада кеңінен таралып, ас үй ыдыстарын, әшекей бұйымдарын жасау үшін пайдаланылған. Қытай, Үндістан, Таяу Шығыс елдерінде де бұл құйма түрлі қолөнер заттарын жасау үшін қолданылды.

Бүгінде пьютердің заманауи түрлері жаңа технологиялық процестермен жетілдіріліп, оның беріктігі мен сапасы жақсарған.

Пьютердің қасиеттері мен қолданылуы

Пьютер құймасы келесі негізгі қасиеттерімен ерекшеленеді:

✅ Жоғары коррозияға төзімділік – Ауада тотығып кетпейді, сондықтан ұзақ сақталады.
✅ Жеңіл балқығыштық – Қалайының төмен балқу температурасы (230°C шамасында) оны оңай қалыпқа келтіруге мүмкіндік береді.
✅ Жарқыраған күміс түсті қабаты – Өңдеу барысында айнадай жылтырға ие болады.
✅ Экологиялық қауіпсіздік – Қорғасынсыз пьютер денсаулыққа зиянсыз, сондықтан тағамдық бұйымдар үшін қауіпсіз.

Пьютердің қолдану салалары:

• Әшекейлер мен зергерлік бұйымдар – Күміс пен алтынға қарағанда арзанырақ, бірақ көркем өңдеуге жақсы бейімделеді.
• Ыдыс-аяқ өндірісі – Орта ғасырларда танымал болған пьютер тостағандары мен құмыралары әлі күнге дейін сұраныста.
• Электроника – Кейбір компоненттерді дәнекерлеуде қолданылатын құймалар құрамында қалайы мен мырыш кездеседі.
• Көркемөнер және мүсіндер – Көптеген тарихи мүсіндер мен ескерткіштер пьютерден жасалған.

Пьютер мен басқа құймалар арасындағы айырмашылық

Көптеген құймалармен салыстырғанда, пьютер берік, коррозияға төзімді және жеңіл өңделеді. Мысалы:

• Қола (мыс пен қалайының құймасы) – анағұрлым қатты және ауыр.
• Латунь (мыс пен мырыштың құймасы) – алтын түсті және механикалық беріктігі жоғары.