Нәруыздар, майлар және көмірсулардың қорытылу жолдары
Күнделікті тұтынатын тағамымыз — ағзамызға қуат беретін негізгі заттар көзі. Нәруыздар, майлар, және көмірсулар — адам ағзасының дұрыс жұмыс істеуі үшін аса қажет үш басты қоректік зат. Алайда бұл заттардың пайдасы асқазанға түскеннен кейін ғана емес, олар толық қорытып, қанға сіңірілген кезде ғана шын мәнінде пайда әкеледі. Осы мақалада біз олардың әрқайсысы ағзада қалай қорытылады, қандай мүшелер бұл үрдіске қатысады және олардың сіңірілу жолдары қандай екенін қарастырамыз.
Ас қорыту жүйесінің рөлі
Азық-түліктің денеге сіңуі үшін алдымен олар ұсақ молекулаларға дейін ыдырауы керек. Бұл күрделі үрдіс ас қорыту жүйесінде жүзеге асады. Ас қорыту мүшелеріне ауыз қуысы, өңеш, асқазан, аш ішек (он екі елі ішек, мықын ішек) және тоқ ішек жатады. Сонымен қатар бауыр, өт қабы, және ұйқы безі сияқты көмекші ағзалар да белсенді қатысады.
Көмірсулардың қорытылуы
Көмірсулар — біздің басты энергия көзі. Олар көбінесе крахмал, глюкоза және целлюлоза түрінде кездеседі.
- Ауыз қуысынан басталады: көмірсулардың қорытылуы ауыздағы сілекей ферменті — амилаза арқылы басталады. Бұл фермент крахмалды мальтоза сияқты қарапайым қанттарға дейін ыдыратады.
- Асқазанда тоқтайды: асқазанда көмірсулардың қорытылуы жалғаспайды, себебі ондағы қышқыл орта амилаза ферментін белсенді емес етеді.
- Аш ішекте жалғасады: он екі елі ішекте ұйқы безінен бөлінетін панкреатикалық амилаза қайтадан крахмалды ыдыратады. Кейін ішектің қабырғасында орналасқан ферменттер мальтозаны, лактозаны және сахарозаны глюкозаға, галактозаға, фруктозаға айналдырады.
- Сіңірілуі: нәтижесінде пайда болған моносахаридтер қан арқылы бауырға барады. Онда олар әрі қарай өңделіп, энергия көзі ретінде қолданылады.
Нәруыздардың қорытылуы
Адам денесінің құрылыс материалы саналатын нәруыздар — аминқышқылдарынан тұрады. Бұл күрделі молекулаларды ыдыратып, ағзаға пайдалы түрге келтіру үшін бірнеше сатыдан өтеді:
- Асқазанда басталады: асқазанның қышқыл ортасында пепсин ферменті нәруызды пептидтерге бөледі. Мұндағы тұз қышқылы нәруыздың құрылымын ашып, ферменттердің жұмысын жеңілдетеді.
- Он екі елі ішекте жалғасады: ұйқы безінен бөлінетін трипсин, химотрипсин және басқа да ферменттер пептидтерді ұсақ аминқышқыл тізбектеріне дейін ыдыратады.
- Сіңірілуі: бөлінген аминқышқылдар аш ішектің қабырғасы арқылы қанға сіңіп, бүкіл ағзаға таралады. Олар бұлшық етті қалпына келтіруге, ферменттер мен гормондар жасауға жұмсалады.
Майлардың қорытылуы
Майлар — ағза үшін ұзақ мерзімді энергия көзі әрі клетка мембранасының құрылымдық негізі. Сонымен қатар, олар майда еритін дәрумендердің (A, D, E, K) тасымалдануына қатысады.
- Асқазанда аз мөлшерде қорытылады: липаза ферменті майларды бастапқыда май қышқылдарына аздап ыдыратады.
- Негізгі қорытылу он екі елі ішекте жүреді: бауырдан бөлінетін өт май тамшыларын ұсақтап, оларды ферменттердің әсеріне бейімдейді. Ұйқы безінен бөлінетін панкреатикалық липаза майларды глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдыратады.
- Сіңірілуі: май қышқылдары ішек қабырғасы арқылы лимфаға өтеді, содан кейін қан айналымына қосылып, ағзаға тарайды.
Қорыту процесінің реттелуі
Аталған үдерістердің барлығы ағзада үйлесімді және реттелген түрде жүреді. Бұл жүйені гормондар мен жүйке жүйесі басқарады. Мысалы, асқазан қабырғасындағы гастрин гормоны пепсиннің бөлінуін реттейді. Ал он екі елі ішекке түскен май немесе қышқыл заттар холецистокинин және секретин гормондарының бөлінуіне себеп болады — бұл өз кезегінде өттің бөлінуін және ұйқы безі ферменттерінің шығарылуын қамтамасыз етеді.
Қорытынды
Адам ағзасында нәруыздар майлар көмірсулар қалай қорытылады деген сұраққа жауап беру арқылы біз тамақтың ағзаға қалай пайда әкелетінін тереңірек түсіне аламыз. Бұл үрдістердің әр кезеңі — ерекше маңызға ие және адам денсаулығының негізін құрайды. Сондықтан дұрыс тамақтану, тамақ құрамының әртүрлі әрі теңгерімді болуы — ас қорыту жүйесінің тиімді жұмыс істеуіне, ал дененің толыққанды қуатпен қамтамасыз етілуіне тікелей әсер етеді.
