Қызыл Iрімшік Қалай Жасалады
Адамзат тарихындағы ең маңызды кезеңдердің бірі — неолит дәуірі, яғни жаңа тас ғасыры. Бұл кезеңде адам баласының өмір сүру салты түбегейлі өзгеріп, аңшылық пен терімшіліктен егіншілік пен мал шаруашылығына көшкен болатын. Аталған өзгерістер адамның табиғатпен қарым-қатынасын өзгертумен қатар, жаңа аумақтарды игеру процесін де күрделендіріп, біршама дамытты. Осы мақалада сол дәуірдегі адамдардың жаңа жерлерді қалай игергенін, қандай әдістер қолданғанын және бұл процестің олардың күнделікті өміріне қалай әсер еткенін кеңінен қарастырамыз.
1. Көшпелі өмірден тұрақты мекенге көшу
Бұрынғы дәуірлерде адамдар аң аулап, табиғат берген дайын қорекпен күн көрсе, неолит дәуірінде олар алғаш рет тұрақты мекен салуға көшті. Бұл, өз кезегінде, белгілі бір аумаққа орнығып, оны ұзақ уақыт бойы игеруге мүмкіндік берді.
- Қоныстар өзен, көл маңайына орналасты. Себебі, егіншілікпен айналысу үшін су — басты ресурс.
- Адамдар қарапайым баспаналар сала бастады: алғашқы үйлер саз, тас және шөп аралас материалдардан тұрғызылды.
- Мұндай тұрақты өмір салты аумақты жоспарлы түрде игеруге жол ашты — жер өңделіп, белгілі бір жерлерге егін егілді, ал жануарлар қолға үйретілді.
2. Егіншілік пен мал шаруашылығының дамуы
Жаңа жерлерді игерудің басты қозғаушы күші — егіншілік пен мал шаруашылығының пайда болуы еді. Бұрын табиғат бергенмен ғана шектелген адам енді өзі де өндіріс процесінің қатысушысына айналды.
- Адамдар дәнді-дақылдар егуді үйренді. Бидай, арпа, бұршақ сынды дақылдар егіле бастады.
- Жануарлар қолға үйретілді: алғашқылардың қатарында ешкі мен қой болды. Кейінірек сиыр мен жылқы да қолға үйренді.
- Бұл өзгерістер адамдарды бір жерде тұрақтап қалуға мәжбүрледі, әрі сол аумақты толық игеруге итермеледі.
3. Еңбек құралдарының жетілдірілуі
Жаңа аумақтарды игеру үшін адамға жаңа құрал-жабдықтар қажет болды. Сондықтан да неолит дәуірінде еңбек құралдары ерекше қарқынмен дамыды.
- Жартылай өңделген тастар орнына жылтыратылған және бұрғыланған құралдар пайда болды.
- Ағаштан, тастан, сүйектен жасалған соқа, орақ, пышақ, шот сияқты құралдар еңбек өнімділігін арттырды.
- Аумақты игеру барысында орманды алқаптарды кесіп, жерді жыртуға арналған құралдардың рөлі зор болды.
4. Аумақты игеруде қауымдық еңбектің маңызы
Неолит дәуірінде жеке еңбек емес, қауымдық еңбек алдыңғы орынға шықты. Адамдар үлкен топтарға бірігіп, бір-біріне көмектесе отырып жұмыс істеді.
- Қауым мүшелері бірігіп жер жыртты, егін екті, өнім жинады.
- Жаңа жерлерді игеру барысында жол, канал, су қоймалары салынды.
- Ортақ еңбек арқылы адамдар аумақты тиімді әрі жылдам игере алды, бұл оларға азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етті.
5. Сауда-саттық пен мәдени байланыстардың кеңеюі
Жаңа жерлер игерілген сайын, әртүрлі аймақтар арасында мәдени және экономикалық байланыстар қалыптаса бастады.
- Адамдар артық өнімдерін айырбастауға ұмтылды. Бұл сауданың алғашқы түрлерін өмірге әкелді.
- Әртүрлі қауымдастықтар тәжірибе алмаса отырып, игеру әдістерін бір-біріне үйретті.
- Сауда арқылы құрал-сайман, шикізат, әшекей бұйымдар алмасып, аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал етті.
6. Қорғаныс пен әлеуметтік құрылымның рөлі
Жаңа жерді игергенде қауіпсіздік те маңызды болды. Сондықтан адамдар қоныстарын қорғау үшін бекіністер салды.
- Қабырғалар, орлар, күзет мұнаралары сияқты қарапайым қорғаныс құрылымдары тұрғызылды.
- Қауіпсіздікті сақтау қажеттілігі қоғамда басқарушы топтардың пайда болуына себеп болды.
- Бұл әлеуметтік құрылым жаңа жерлерді игеруді жоспарлы және ұйымдасқан түрде жүргізуге көмектесті.
