Олжас Сүлейменов өмірбаяны – ақын, жазушы, қоғам қайраткері
Олжас Омарұлы Сүлейменов – қазақ халқының ғана емес, күллі түркі әлемінің рухани өмірінде ерекше орын алатын тұлға. Ол – ақын, жазушы, аудармашы, қоғам қайраткері, дипломат, ойшыл және ғалым. ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың алғашқы кезеңіндегі қазақ әдебиеті мен қоғамдық ойының дамуында Сүлейменовтің еңбегі орасан зор. Оның шығармашылығы ұлттық болмысты терең танып, әлемдік өркениетке ұштастыруға бағытталды.
Олжас Сүлейменов тек әдебиет саласында ғана емес, сонымен қатар қоғамдық қозғалыстардың көшбасшысы ретінде де белгілі. Әсіресе, ядролық қаруға қарсы дүниежүзілік қозғалыстың белсенді қайраткері ретінде оның «Невада – Семей» антиядролық қозғалысы тарихта мәңгі қалады. Сонымен қатар, ол қазақ тілінің тарихи тамырын зерттеп, тіл мен мәдениеттің адамзат өркениетіндегі маңызын көрсетуге тырысты.
Олжас Сүлейменов – қазақстандық көпұлтты қоғамда ұлтаралық татулық пен мәдениеттер диалогын дәріптеген ірі ойшыл. Оның өмір жолы – білімге құштарлықтың, шығармашылық еркіндіктің және қоғам алдындағы жауапкершіліктің айқын көрінісі.
Олжас сулейменов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Олжас Омарұлы Сүлейменов 1936 жылдың 18 мамырында Алматы қаласында дүниеге келді. Оның тегі – Сүлейменовтер әулеті – қазақ халқының тарихына тамырланған, мәдениетке жақын отбасылардың бірі еді. Әкесі – Омар Сүлейменов, Ұлы Отан соғысы жылдарында ерте қайтыс болды. Әкесінің қазасы жас Олжастың өміріне ерекше әсер етті: ол бала кезінен тағдырдың ауыртпалығын сезініп, ерте есейді. Анасы балаларын жалғыз тәрбиелеп, білімге, еңбекқорлыққа баулыды.
Балалық шағы соғыс пен соғыстан кейінгі қиын кезеңге тұспа-тұс келді. Қаладағы тапшылық, тұрмыстың ауырлығы балалардың ерте еңбекке араласуына себеп болды. Бірақ сонымен қатар, Алматы – Қазақстанның мәдени-ағартушылық орталығы еді. Жас Олжас мектеп қабырғасынан-ақ кітапқа құштар болып өсті. Әдебиетке, тарихқа, тілге деген қызығушылығы ерте қалыптасты.
Мектепте ол әдебиет пен поэзияға әуестеніп, алғашқы өлеңдерін жаза бастады. Оның ұстаздары баланың ерекше қабілетін байқап, шығармашылыққа қолдау көрсетті. Әсіресе, туған халқының ауыз әдебиеті мен халық әндері оның қиялына қанат бітірді. Әжесі мен анасы айтып отыратын аңыз-әңгімелер, жырлар кейін оның шығармашылығына негіз болды.
Жасөспірім шағында ол спортқа да қызықты. Әсіресе, бокспен айналысып, спорт шеберлігіне дейін жеткен. Бұл мінезіндегі қайсарлық пен батылдықтың белгісі еді.
Осылайша, қиындыққа толы балалық шағы жас Сүлейменовтің тұлға ретінде қалыптасуына, қайсар да еңбекқор, ұлтжанды азамат болып өсуіне ықпал етті.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
1954 жылы мектепті тәмамдаған соң, Олжас Сүлейменов әуелде геология саласын таңдады. Ол Қазақ мемлекеттік университетінің геология факультетіне оқуға түсіп, табиғат пен жер қойнауын зерттеуге қызығушылық танытты. Бірақ кейіннен әдебиетке деген құштарлығы оны Мәскеуге алып барды.
1962 жылы ол Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтын бітірді. Бұл институт кеңес дәуірінде ең талантты жастарды жинаған беделді оқу орны еді. Мұнда ол әлем әдебиетінің терең қойнауына бойлап, поэзия өнерін жетілдірді. Оған орыс және әлем классиктерінің шығармалары ерекше әсер етті. Сонымен бірге, ол осы жылдары қазақ поэзиясының жаңа тынысын ашуға ұмтылды.
Студенттік жылдарда-ақ оның өлеңдері республикалық және одақтық басылымдарда жариялана бастады. 1959 жылы жарық көрген «Арғымақтар» атты тұңғыш өлеңдер жинағы жас ақынның есімін көпшілікке танытты. Бұл жинақта кеңестік дәуір рухы, замана тынысы, жастардың арманы көрініс тапты.
Осы кезеңде Олжас Сүлейменов қазақ поэзиясына жаңашыл леп әкелді. Оның поэтикалық тілі образға бай, ойы терең әрі философиялық болды. Кеңестік әдеби орта оны «жаңа толқын» өкілі ретінде бағалады.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Олжас Сүлейменов – кең тынысты ақын, прозашы, зерттеуші. Оның әдебиеттегі алғашқы қадамы лирикалық өлеңдерден басталса, кейін ол эпикалық жанрға бет бұрды.
Поэзиядағы табыстары
Оның поэзиясында ұлттық рух пен заман тынысы тоғысады. «Адамға табын, Жер, енді!» атты поэмасы (1961) Юрий Гагариннің ғарышқа ұшқанына арналған еді. Бұл шығарма бүкіл Кеңес Одағына таралып, жас ақынның атын әйгілі етті.
Кейінгі жылдары жазған «Қыш кітап» (1975) атты еңбегі ерекше орын алады. Бұл кітап – түркі халықтарының тарихы мен мәдениетіне терең бойлаған философиялық туынды. Онда адамзат өркениетінің бастаулары, тіл мен мәдениеттің байланысы туралы тың тұжырымдар айтылды. Кітап кеңестік цензура тарапынан сынға ұшырағанымен, халық арасында үлкен сұранысқа ие болды.
Қоғамдық қызметі
1989 жылы Олжас Сүлейменов «Невада – Семей» қозғалысын құрды. Бұл – ядролық сынақтарға қарсы дүниежүзілік қозғалыстың бастамасы болды. Оның бастамасымен Қазақстандағы Семей ядролық полигоны жабылды. Бұл тарихи шешім – қазақ халқының ғана емес, бүкіл адамзаттың жеңісі еді.
Сонымен қатар, Олжас Сүлейменов дипломатиялық қызметте де еңбек етті. Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін ол Италиядағы, кейін ЮНЕСКО жанындағы Қазақстанның тұрақты өкілі болды.
Жетістіктері
Олжас Сүлейменов көптеген халықаралық марапаттарға ие. Оның шығармалары ондаған тілге аударылып, әлем оқырмандарына жетті. Ол Қазақстанның халық жазушысы атағын иеленді.
Қоғамдық-саяси көзқарастары
Олжас Сүлейменов әрқашан бейбітшілік, әділдік және мәдениеттердің тең құқығы үшін күресіп келді. Ол ұлттық мәселелерді көтеріп қана қоймай, жалпы адамзаттық құндылықтарды насихаттады.
Кеңес дәуірінде де ол ұлттық тілдің мәртебесін қорғап, тарихи жадыны жаңғыртуға ұмтылды. «Қыш кітап» еңбегі арқылы ол түркі халықтарының ежелгі тарихын ғылыми тұрғыдан дәлелдеуге талпынды.
Тәуелсіздік жылдарында ол Қазақстандағы демократиялық құндылықтарды дамыту, қоғамды ашықтық пен мәдени көптүрліліктің негізінде құру қажеттігін айтты.
Оның ең басты саяси ұстанымы – ядролық қарудан азат әлем құру. Бұл идеясы бүкіл өмірінің басты миссиясына айналды.
Жеке өмірі
Олжас Сүлейменов – отбасы құндылықтарын жоғары бағалайтын тұлға. Ол өмір бойы әдебиет пен ғылымға адал болғанымен, жеке өмірінде де қарапайым, отбасына жақын адам. Оның жары, балалары мен немерелері бар.
Жеке өміріндегі құпияларды көп жария етпегенімен, ол әрқашан ұлттық дәстүрлерді қастерлейтін, отбасылық тәрбиеге ерекше көңіл бөлетін азамат ретінде белгілі.
Мұрасы мен маңызы
Олжас Сүлейменов – ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің ең биік тұлғаларының бірі. Оның шығармалары ұлттық болмысты сақтай отырып, әлемдік өркениетке үн қосқан туындылар болып қала бермек.
Оның еңбектері арқылы қазақ әдебиеті жаңа деңгейге көтерілді. Ол поэзияны тек көркем сөз өнері ғана емес, халықтың тарихи жадын сақтайтын құрал ретінде танытты.
Сонымен қатар, оның қоғамдық-саяси қызметі де ұмытылмайды. «Невада – Семей» қозғалысы – оның есімін адамзат тарихына мәңгі жазған оқиға.
