Отағасы деген кім? Қазақ отбасының тірегі мен рухани жетекшісі
Отағасы деген кім? Отағасы — қазақ халқында отбасының тірегі, оның негізгі басшысы әрі қорғаушысы ретінде танылған тұлға. Бұл ұғым тек қана әке немесе ер адамның отбасындағы рөлін білдіріп қана қоймай, қазақ мәдениеті мен дәстүрінде ерекше мағынаға ие. Осы мақалада біз “отағасы деген кім” сұрағына жауап беріп, оның қандай міндеттер атқаратынын, тарихтағы рөлін және бүгінгі замандағы түсінігін қарастырамыз.
Отағасы ұғымының тарихи негіздері
Отағасы деген кім деген сұраққа жауап беру үшін алдымен оның тарихи негіздерін түсіну қажет. Қазақ халқының дәстүрлі қоғамында отағасы отбасын басқарған, шаруашылық ісінде белсенділік танытқан және ұрпақтар арасындағы байланысты сақтаған тұлға болды. Қазақ отбасында әке немесе отағасы әулеттің үлкені ретінде танылды, ал оның абыройы мен беделі отбасындағы әр мүшеге әсер етті. Ер адамдар тек отбасының емес, бүкіл рудың, ауылдың беделін қорғауға міндеттелді. Сондықтан отағасы болу үлкен жауапкершілік саналды, әрі бұл рөлге ие болу үшін ақылдылық, шыдамдылық және күшті мінез қажет еді.
Отағасының міндеттері мен ерекшеліктері
Отағасының негізгі міндеттері қатарына отбасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қаржы табу, шаруашылықты басқару және отбасы мүшелерінің әлеуметтік, рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру жатады. Отағасы балалардың тәрбиесіне ерекше көңіл бөліп, олардың болашақта тәртіпті, өнегелі, еңбекқор азамат болып қалыптасуына жауапты. Отағасы деген кім деген сұраққа жауап бергенде оның:
- Қорғаныс міндеті: Отбасын сыртқы қауіптен қорғау, дәстүрлі қоғамда оның басты қызметтерінің бірі болды.
- Жетекшілік ролі: Отбасындағы әр мүшенің дамуына жағдай жасау, оларды рухани және моральдық тұрғыда қолдау міндеттері отағасына жүктелді.
- Мұрагерлік: Отағасы бала-шағасына рухани құндылықтарды, мәдени мұраны жеткізу арқылы қазақ мәдениетін сақтап қалды. Бұл отағасы үшін өте маңызды болды, себебі отбасының тарихы, шежіресі сол арқылы сақталады.
Қазіргі заманда отағасының рөлі
Заманауи қоғамда отағасының рөлі біраз өзгергенімен, оның отбасы алдындағы жауапкершілігі бұрынғыдай маңызды. Бұрынғы дәстүрлі қоғамдағыдай абсолютті билікке ие болмаса да, қазіргі отағасы отбасының жалпы қаржылық тұрақтылығын сақтап, балаларына үлгі болуға тырысады. Бүгінгі таңда ер мен әйел арасында тең құқықтар мен міндеттер таралуы салдарынан, көптеген отбасыда шешімдер бірігіп қабылданады. Алайда, отағасы деген кім деген сұрақты қойған кезде, оның әлі де болса отбасының ар-намысын сақтаушы, тәрбиелік рөлді атқарушы тұлға екенін көреміз.
Отағасы атауының мағынасы мен мәдениеттілік мәні
“Отағасы” сөзі тікелей аударғанда “үйдің иесі” немесе “отбасының басшысы” деген мағынада қолданылады. Қазақ халқы үшін отағасы ұғымы тек бір адамның басқаларға үстемдік етуі емес, керісінше, ақыл-парасатымен, қайсарлығымен, үлгі болуымен ерекшеленген тұлғаны білдіреді. Осы тұрғыдан алғанда, отағасы ұғымы қазақ мәдениетінде ерекше орын алады.
